Một trong những vấn đề liên quan đến sự thay đổi động học của khớp gối đặc biệt là quan hệ của khớp bánh chè lồi cầu, đó là tình trạng xương bánh chè xuống thấp (patellar baja). Tình trạng xương bánh chè xuống thấp được hiểu là vị trí của xương bánh chè xuống thấp tương đối (hoặc xa hơn, theo khái niệm định hướng giải phẫu) so với rãnh ròng rọc của lồi cầu xương đùi, là nơi mà xương bánh chè trượt khi gối gấp duỗi. Có 2 khái niệm xương bánh chè xuống thấp: xương bánh chè xuống thấp thực sự (PB: patella baja) và xương bánh chè xuống thấp không thực sự hay còn gọi là giả xương bánh chè xuống thấp (pseudo-patella baja). Xương bánh chè xuống thấp thực sự là tình trạng xương bánh chè nằm thấp hơn vị trí giải phẫu nguyên thuỷ của nó, thường gặp do gân bánh chè ngắn lại so với bình thường, có thể do chấn thương gân, do phẫu thuật như tạo hình dây chằng chéo sử dụng gân bánh chè, phẫu thuật đục xương sửa trục mâm chầy, hoặc do phẫu thuật thay khớp gối hay phẫu thuật khác gây dính gân bánh chè vào phía trước mâm chầy.
Để xác định xương bánh chè có xuống thấp thực sự hay không, có khá nhiều cách hay các chỉ số khác nhau để xác định nhưng phổ biến nhất vẫn là chỉ số Insall Salvati: là tỷ lệ giữa chiều dài gân bánh chè trên chiều dài xương bánh chè, về mặt lâm sàng coi là bằng 1 (cũng có thể dùng chỉ số Insall Salvati cải tiến như hình minh hoạ với giá trị bằng 1,2). Nếu chỉ số Insall Salvati nhỏ hơn 1 nghĩa là xương bánh chè xuống thấp thực sự.
Trong trường hợp xương bánh chè xuống thấp không thực sự hay giả xương bánh chè xuống thấp, nghĩ là gân bánh chè và xương bánh chè bình thường, do vậy chỉ số Insall Salvati bình thường. Bản chất của hiện tượng này là do tương quan của xương bánh chè và rãnh ròng rọc xương đùi bị thay đổi do phẫu thuật mà nguyên nhân thường gặp nhất là do joint line bị lên cao (có thể đọc thêm về joint line trong bài viết theo link: http://www.dungbacsy.com/tin-noi-bat/phuc-hoi-joint-line-mot-yeu-to-quan-trong-trong-thay-khop-goi-ci277). Joint line lên cao có thể do tăng lát cắt xa xương đùi hoặc tăng miếng đệm mâm chày nhiều hơn so với lát cắt mâm chầy. Để đánh giá tình trạng giả xương bánh chè xuống thấp, ta có thể sử dụng chỉ số Blackburne-Peel (BPI ): chỉ số này là tỷ lệ giữa cực dưới của phần diện khớp của xương bánh chè với chiều dài phần diện khớp xương bánh chè (như hình minh hoạ), chỉ số này càng giảm nếu joint line lên cao và nếu BPI < 0,54 thì là có tình trạng giả xương bánh chè xuống thấp.
Hình 1: Các chỉ số của bánh chè (Nguồn: Internet)
Không có nhiều nghiên cứu báo cáo về tình trạng xương bánh chè xuống thấp sau phẫu thuật thay khớp gối. Một số báo cáo cho thấy tỷ lệ này là 34%, 37% và thậm chí 65%. Tình trạng này có thể dẫn đến giảm lực của phức hợp duỗi gối, đau phía trước gối hoặc hạn chế gấp gối. Các kết quả liên quan đến tình trạng giả xương bánh chè xuống thấp còn ít hơn nữa. Một số nghiên cứu nhấn mạnh đến tầm quan trọng của cân bằng joint line trong thay khớp gối tuy nhiên tình trạng giả xương bánh chè xuống thấp thì không được đề cập đến trực tiếp. Một số nghiên cứu cho thấy không có sự khác biệt rõ rệt về kết quả lâm sàng sau phẫu thuật giữa các nhóm bệnh nhân có tình trạng xương bánh chè bình thường; xương bánh chè xuống thấp thực sự và giả xương bánh chè xuống thấp tuy nhiên chúng tôi cho rằng, có rất nhiều yếu tố khác ảnh hưởng đến kết quả điều trị như phục hồi chức năng, các yếu tố khác của phẫu thuật như, góc xoay ngoài, offset,..v..(xem thêm trong link: http://www.dungbacsy.com/kien-thuc-chuyen-nganh/goc-xoay-ngoai-3%C2%BA-ci265 và http://www.dungbacsy.com/kien-thuc-chuyen-nganh/www.dungbacsy.com//kien-thuc-chuyen-nganh/offset-phia-sau-cua-loi-cau-xuong-dui-ci272) chứ không chỉ đơn thuần là xương bánh chè xuống thấp.
Tình trạng xương bánh chè xuống thấp hay tình trạng giả xương bánh chè xuống thấp cần được xác định rõ vì các kế hoạch điều trị là khác nhau, tiên lượng cũng khác nhau. Một trong những vấn đề quan trọng và cần lưu ý, đó là cần xác định tình trạng xương bánh chè trước phẫu thuật thay khớp gối để xác định xem có tình trạng xương bánh chè xuống thấp hay không vì đóng vai trò tiên lượng cho kết quả phẫu thuật. Thêm nữa là kiểm soát joint line trong phẫu thuật đóng vai trò khá quan trọng để tránh tình trạng giả xương bánh chè xuống thấp.
