Cấp cứu ban đầu là hành động can thiệp, trợ giúp và chăm sóc ban đầu cho người bị nạn ngay tại hiện trường trước khi chuyển nạn nhân đến tuyến y tế điều trị thực thụ.
1- Cấp cứu ban đầu là gì:
– Là sự hỗ trợ và can thiệp ban đầu của người cấp cứu với người bị nạn, bị thương tích, bị bệnh cấp tính
2- Mục đích và tầm quan trọng của cấp cứu ban đầu:
– Cứu sống nạn nhân.
– Ngăn không cho tình trạng xấu đi
– Thúc đẩy quá trình hồi phục.
– Thời gian là tối quan trọng trong SCC.
3- Khi ta là người đầu tiên có mặt ở hiện trường, ta phải làm gì?
– Cấp cứu ban đầu cho nạn nhân
– Gọi người trợ giúp
– Gọi cấp cứu 115
4- Không sơ cấp cứu kịp thời dẫn đến hậu quả gì?
– Tim ngừng đập
– 4 phút -> não có thể bị tổn thương
10 phút -> não tổn thương không thể phục hồi
Chú ý: Thời gian là mạng sống của nạn nhân
1 : Cấp cứu ban đầu theo quy trình ABCDE:
Airway (A) : Đường thở
Trong xử trí đường thở, trước hết cần nhận biết nếu bệnh nhân tỉnh, còn tiếp xúc được hay không? Nếu có tắc nghẽn cần thực hiện ngay lập tức các động tác sau :
+ Nghiêng người ghé sát miệng nạn nhân để xem còn thở hay không.
+ Mở miệng nạn nhân kiểm tra xem có đờm dãi, dị vật hay không?
Móc lấy sạch dị vật đờm dãi. Nếu nạn nhân còn khó thở, cần phải kiểm tra xem có phải do tụt lưỡi để tiến hành kéo lưỡi.
+ Nâng cằm, đẩy hàm giữ cho đường thở được thẳng trục.
+ Tiến hành thổi ngạt đường miệng hoặc đường mũi nếu bệnh nhân ngừng thở.
Breathing (B): Hô hấp
Đánh giá rối loạn hô hấp dựa vào tần số thở, gắng sức hô hấp, xem trên ngực có vết thương không, đặc biệt các trường hợp có thể xử trí được ngay tại chỗ trong khi chờ đợi nhân viên y tế đến, nhất là khi :
+ Nạn nhân có ngừng thở, tím tái. Trường hợp có ngừng thở hay đe dọa ngừng thở phải tiến hành ngay hô hấp nhân tạo miệng-miệng hoặc miệng-mũi.
+ Tổn thương ngực hở, đặt ngay miếng gạc hoặc lấy quần áo sạch đặt lên vết thương và băng kín, mục đích cầm máu và hạn chế khí tràn vào khoang ngực làm nạn nhân khó thở. Tuyệt đối không lấy bỏ dị vật đang cắm trên ngực, nguy cơ sẽ gây chảy máu ồ ạt làm nạn nhân có thể tử vong nhanh chóng.
Circulation (C): Tuần hoàn
Trong khi đánh giá và xử trí tuần hoàn, luôn kiểm tra tiếp tục đường thở và hô hấp. Đối với tuần hoàn, cần kiểm soát chảy máu.
Đánh giá tuần hoàn dựa vào :
+ Mạch ngoại vi ở cổ tay, vùng cổ hay bẹn : mạch nhanh, nhỏ, khó bắt hoặc không bắt được là biểu hiện của suy tuần hoàn, tụt huyết áp.
+ Bệnh nhân có dấu hiệu lơ mơ, da xanh tái, nhợt nhạt, vã mồ hôi, đó là dấu hiệu mất máu. Chỉ có thể kiểm soát chảy máu bên ngoài, còn chảy máu bên trong nhất thiết phải có can thiệp phẫu thuật mới kiểm soát được.
+ Các biện pháp cầm máu đơn giản như băng ép hoặc ép chặt vào chỗ đang chảy máu bằng quần áo hoặc băng gạc sạch vô khuẩn càng tốt, giữ nguyên cho đến khi nhân viên y tế đến, tuyệt đối không bỏ tay đang giữ ép ra hoặc bỏ gạc đang giữ để thay gạc mới sẽ làm cho máu chảy mạnh hơn và khó cầm.
+ Nâng cao chi chảy máu so với mức tim và giữ nguyên, ngoài ra khi nâng cao chi có tác dụng làm cho máu dồn về tim, não tốt hơn.
+ Chỉ đặt garo nếu chi đã cắt cụt và còn đang tiếp tục chảy máu.
+ Trường hợp nạn nhân có ngừng tim cần tiến hành biện pháp hồi sinh tim phổi bằng ép tim ngoài lồng ngực. Nếu có 2 người tiến hành là tốt nhất, vừa hô hấp vừa ép tim ngoài lồng ngực.
Disability (D): Thần kinh
Cần đánh giá nhanh tổn thương hệ thần kinh qua cách đánh giá nhanh theo 4 mức độ như sau :
1- Nạn nhân tỉnh và giao tiếp được bình thường không.
2- Nạn nhân có đáp ứng với lời nói thế nào khi hỏi.
3- Nạn nhân đáp ứng với kích thích đau như thế nào, chỉ áp dụng khi hỏi không thấy trả lời.
4- Nếu không đáp ứng với hỏi hoặc kích thích đau, khi đó nạn nhân đã hôn mê, tiên lượng rất xấu, nên vận chuyển sớm đến cơ sở y tế để được chăm sóc và điều trị.
Trường hợp chấn thương sọ não kín, nếu nạn nhân không tỉnh hoặc theo các mức độ đánh giá trên, mức độ 4 là có biểu hiện tổn thương. Ngoài ra khi bệnh nhân đang tỉnh sau đó rơi vào hôn mê, hoặc có thay đổi mức độ như trên thường có tiếp tục chảy máu hoặc thương tổn trong não nặng lên.
Trường hợp nạn nhân có tổn thương ở đầu hay rách da, vỡ xương, thậm chí chảy dịch não tủy hoặc hở tổ chức não…chỉ nên dùng gạc sạch hoặc quần áo sạch băng lên trên, tuyệt đối không bôi bất cứ thuốc men gì, không rút các dị vật còn cắm tại đó ra.
Exposure (E): Bộc lộ toàn thân
Một nguyên tắc trong khám và đánh giá sơ bộ tổn thương trong cấp cứu ban đầu là phải cởi bỏ quần áo nạn nhân để đánh giá các tổn thương để xử trí, tránh bỏ xót tổn thương. Nếu nạn nhân nghi ngờ có tổn thương cột sống cổ hoặc thắt lưng nên lưu ý bất động cột sống trong quá trình kiểm tra.
Khi bộc lộ cần chú ý vì có thể làm hạ thân nhiệt của nạn nhân nhất là mùa đông nên phải làm nhanh sau đó che phủ ngay cho nạn nhân.
Cần lưu ý kiểm tra xem có chảy máu từ lỗ tiểu ngoài không. Phụ nữ cần lưu ý xem có thai hay không. Ngoài ra xem nạn nhân có nôn ra máu, đi ngoài ra máu…Phải bất động nạn nhân trên ván cứng hoặc nền cứng, tránh di lệch xoay trở nạn nhân gây biến chứng nếu có tổn thương cột sống.
Đặt tư thế an toàn cho nạn nhân
– Tư thế an toàn cho nạn nhân hay tư thế hồi sức là tư thế nhằm để bảo vệ đường thở bệnh nhân.
Nếu bệnh nhân nôn trong khi đang nằm ngửa, người bệnh dễ dàng hít phải các chất nôn vào phổi gây tắc đường thở hoặc suy hô hấp rất nguy hiểm.
Khi đặt bệnh nhân nằm nghiêng về 1 bên, các chất nôn dễ dàng thoát ra ngoài.
– Tất cả các bệnh nhân hôn mê đều nên được đặt ở tư thế an toàn. Trừ khi nghi ngờ có chấn thương cột sống: bệnh cảnh chấn thương, liệt chân, đại tiểu tiện không tự chủ.
– Đặt bệnh nhân nằm nghiêng, tay trên gấp, tay dưới duỗi thẳng ra trước mặt, chân trên co, chân dưới duỗi thẳng. Có thể dùng vải hoặc gối để kê giữ nguyên bệnh nhân ở tư thế như vậy
Nguyên tắc vận chuyển nạn nhân trong cấp cứu ban đầu
Tốt nhất là chuyển nạn nhân bằng các phương tiện chuyên dụng của y tế: cáng, xe đẩy, xe cứu thương v.v… Nếu không có hỗ trợ chuyên môn và phương tiện chuyên dụng của y tế thì việc vận chuyển nạn nhân luôn luôn phải đảm bảo đúng kỹ thuật, nhanh chóng, an toàn cho cả nạn nhân và người vận chuyển
1. Chỉ được vận chuyển nạn nhân sau khi đã được sơ cứu, cấp cứu ban đầu
2. Chỉ chuyển nạn nhân khi đảm bảo các yếu tố an toàn: bảo vệ nạn nhân trong lúc di chuyển
3. Bình tĩnh cân nhắc ưu tiên theo tình trạng tổn thương của nạn nhân
4. Việc vận chuyển được thực hiện đồng đều theo hiệu lệnh thống nhất của người chỉ huy.
5. Theo dõi nạn nhân thường xuyên khi vận chuyển, đảm bảo nạn nhân luôn ở tư thế an toàn nhất.
2: Cấp cứu ban đầu theo quy trình DRABC
Danger (D): Phát hiện nguy hiểm đối với Cấp cứu viên, nạn nhân và người xung quanh
Response (R): Kiểm tra phản ứng của nạn nhân
Kiểm tra tình trạng tri giác: Chân tay, mắt, mũi…
Airways (A): Kiểm tra đường thở
– Dị vật, đờm dãi,
– Vị trí lưỡi:Có tụt lưỡi ra sau không?-> Ảnh hưởng đến đường thở
Breathing (B): Kiểm tra và hỗ trợ hô hấp
– Quan sát và kiểm tra nạn nhân có còn thở không
– Thổi ngạt hoặc bóp bóng
Circulation (C): Kiểm tra và hỗ trợ tuần hoàn
– Kiểm tra mạch cảnh, bẹn, sắc da, dấu hiệu tim đập
– Ép tim ngoài lồng ngực
Các bước trong nguyên tắc cấp cứu ban đầu DRABC
Bước 1: Đánh giá hiện trường- Kiểm tra hiện trường có an toàn.
– Nguy hiểm cho người cấp cứu
– Nguy hiểm cho nạn nhân
– Nguy hiểm cho người xung quanh
o Ví dụ (VD) : Nạn nhân bị điện giật, Tai nạn giao thông…
Bước 2: Đánh giá ban đầu?
– Xác định tình trạng của nạn nhân (Tỉnh/ Bất tỉnh/Chấn thương cột sống cổ…)
– Phát hiện tổn thương đe doạ tính mạng: (Tắc nghẽn đường thở, Khó thở, Mất máu nhiều , Tình trạng sốc)
– Tiến hành cấp cứu, phải cố định cột sống nếu nghi có tổn thương
– VD: Hồi sinh tim phổi (CPR), Hà hơi thổi ngạt (EAR), Cầm máu/Xử trí gãy xương
Bước 3: Gọi cấp cứu
– Gọi người xung quanh hỗ trợ cấp cứu
– Gọi cấp cứu 115
– Chuyển nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất
– Cung cấp thông tin
+ Nguyên nhân
+ Hiện trường
+ Tình trạng nạn nhân
o Yêu cầu với người gọi:
– Câu từ rõ ràng, ngắn gọn và chính xác
– Thông tin cung cấp đầy đủ:
+ Thông tin hiện trường: vị trí, địa chỉ, đường đi…
+ Thông tin tại nạn: loại tai nạn, tính chất nghiêm trọng của tai nạn
+ Thông tin về nạn nhân: số lượng, giới tính, tuổi, các tổn thương, tình trạng nạn nhân …
+ Thông tin về các nguy hiểm: khí độc, chất nổ …
+ Thông tin để liên lạc: tên của bạn, số điện thoại…
Nguyên tắc: Chỉ đặt máy sau khi 115 đã gác máy
Bước 4: Đánh giá thứ hai
– Phát hiện, sơ cứu tổn thương khác
– Thăm khám toàn thân một cách hệ thống
– Khai thác thông tin cần thiết
– Theo dõi dấu hiệu sinh tồn: Nhịp thở, Mạch, Huyết áp, Nhiệt độ…
5.Kết luận:– Thời gian là mạng sống của nạn nhân
– Giữ được bình tĩnh là thắng lợi một nửa
– Cứu người là cứu mình
– Hãy là bác sĩ của chính mình và gia đình bạn
– Cứu người như cứu hóa.
D: Dangerous – Nguy hiểm.
R: Responsive – Sự tỉnh táo.
A: Airway – Đường thở.
B: Breathing – Hô hấp.
C: Circulation – Tuần hoàn.
D: Defibrillator – Shock điện.
Một số điểm cần nhớ về quy trình cấp cứu ban đầu DRABC hoặc DRABCD:
Phòng tránh nguy hiểm ưu tiên cho mình trước, tiếp theo là cho mọi người xung quanh, cuối cùng mới là cho nạn nhân.
Xử trí cấp cứu ban đầu phải được thực hiện ngay sau khi phát hiện thương tổn và nhắc lại đánh giá và xử trí cấp cứu bổ sung bất cứ lúc nào khi bệnh nhân không ổn định.
1. Cấp cứu ban đầu cho người bị điện giật
Một người có thể bị điện giật do chạm vào dòng điện cao thế, tiếp xúc với dây điện bị đứt rơi xuống vũng nước, đứng chân trần trên vũng nước rồi chạm vào điện hoặc phơi quần áo ở dây điện…
Cấp cứu ban đầu người khi bị điện giật là rất quan trọng với các bước dưới đây:
– Nhanh chóng tắt nguồn điện bằng cách tắt hộp cầu chì hoặc công tắc điện.
Nếu bạn không thể tắt nguồn điện thì có thể đứng trên một đồ vật khô hoặc không dẫn điện như sách, báo, bảng gỗ. Sau đó, gạt dây diện ra khỏi người nạn nhân bằng cách sử dụng vật không dẫn điện như gậy gỗ, tay cầm chổi bằng gỗ hoặc nhựa…
– Sau khi bạn đã cách ly nạn nhân với nguồn điện thì nên kiểm tra người đó còn tỉnh hay đã ngất xỉu.
Trường hợp nạn nhân ngất xỉu thì cần kiểm tra mũi người đó còn thở và tim còn đập hay không.
– Nếu nạn nhân còn thở thì khẩn cấp gọi số điện thoại cấp cứu 115, đồng thời luôn theo dõi nhịp tim người bị nạn, kiểm tra các vết thương, đặc biệt là vết thương ở đốt sống cổ. Nếu bạn không cấp cứu ban đầu kịp thời vết thương ở cổ thì tổn thương ở bộ phận này có thể gây tê liệt.
– Nếu nạn nhân bất tỉnh, bạn đặt người đó nằm nghiêng để giúp loại bỏ đờm, từ đó giúp hô hấp trở lại nhưng nếu nạn nhân ngừng thở thì bạn phải thực hiện hồi sức tim phổi càng sớm càng tốt.
– Kiểm tra vết bỏng điện. Nếu vết bỏng khiến quần áo bị dính vào da người bị nạn, bạn không được gỡ quần áo ra.
Không nên dùng dầu mỡ, kem đánh răng hay đá để chườm vết bỏng hay dùng khăn mặt, khăn tắm có nhiều sợi nhỏ đắp lên vết thương. Cách sơ cứu sai lầm này sẽ làm cho lớp da bị bỏng trở nặng hơn.
2. Cấp cứu ban đầu người đuối nước
Đuối nước là một trong những tai nạn nguy hiểm nhất mà bạn không nên cố gắng giải cứu họ nếu không có kỹ năng cấp cứu ban đầu và có các thiết bị hỗ trợ đi kèm.
Biểu hiện của một người bị đuối nước là sẽ vùng vẫy liên tục, miệng luôn ở trên mặt nước và không thể tự giải cứu mình. Họ cũng không thể gọi người khác giúp đỡ do thiếu oxy để thở. Nếu trong khoảng 20-60 giây mà người bị nạn không được phát hiện thì sẽ có nguy cơ chết đuối.
>> Các bước cấp cứu ban đầu cho nạn nhân đuối nước
3. Cấp cứu ban đầu khi bị bỏng
Cho dù bạn có bị bỏng vì bất kỳ nguyên nhân nào thì vết bỏng cũng có thể gây đau rát, thậm chí gây tử vong nếu bỏng nặng.
>> Kỹ năng cấp cứu ban đầu cho nạn nhân bị bỏng
Thông thường, các loại bỏng sẽ là bỏng do hỏa hoạn, bỏng nước sôi, bỏng hóa chất, bỏng bô xe máy và bỏng dầu ăn với 3 cấp độ bỏng là bỏng độ 1, bỏng độ 2 và bỏng độ 3.
Cách cấp cứu ban đầu khi bị bỏng sẽ tùy thuộc vào loại bỏng mà người bị nạn gặp phải.
Trong quá trình cấp cứu ban đầu vết bỏng, bạn chú ý không sử dụng đá và không xối nước quá mạnh kẻo sẽ làm bong da, khiến vết thương nặng hơn.
4. Kỹ năng cấp cứu ban đầu khi bị nghẹn ở cổ họng
Một người khi bị nghẹn ở cổ họng (hóc dị vật đường thở) cần phải được cấp cứu ngay lập tức. Vì lúc này dị vật trong cổ họng có thể đã làm đường thở tắc nghẽn.
Nếu gặp một ai đó bị nghẹn ở cổ họng nhưng vẫn còn tỉnh táo, bạn có thể sử dụng cách cấp cứu ban đầu cho người bị nghẹn theo nguyên tắc 5-5 mà hội Chữ Thập Đỏ khuyến cáo.
Cách cấp cứu này là bạn dùng lòng bàn tay vỗ vào lưng người bị nghẹn 5 lần (vùng giữa hai xương vai) và ấn mạnh vào bụng 5 lần (phương pháp Heimlich).
Cấp cứu ban đầu cho người bị nghẹn ở cổ họng theo phương pháp Heimlich
– Đứng phía sau nạn nhân, dùng tay ôm lấy phần eo của nạn nhân và để nạn nhân hơi cúi người về phía trước.
– Nắm một tay lại và đặt nắm tay lên phần trên rốn của nạn nhân theo chiều hướng lên trên.
– Dùng tay còn lại ôm lấy bàn tay đang nắm rồi ấn thật nhanh và mạnh vào bụng nạn nhân trong 5 lần.
– Nếu vật lạ chưa rơi ra, bạn tiếp tục lặp lại các thao tác cấp cứu theo nguyên tắc 5-5. Trường hợp nạn nhân bất tỉnh, bạn hãy đặt nạn nhân nằm ngửa. Nếu dị vật mắc ở phía sau vòm họng hoặc mắc ở vị trí cao tại vòm họm, bạn nên cẩn thận dùng ngón tay đưa vào trong miệng và lôi dị vật ra.
– Nếu nạn nhân vẫn bất tỉnh sau khi bạn lấy dị vật ra hoặc nếu dị vật vẫn mắc lại thì bạn cần thực hiện hồi sức tim phổi.
– Đối với trẻ dưới 1 tuổi bị mắc nghẹn ở cổ, bạn hãy đặt tay lên đùi và đặt trẻ nằm cúi mặt trên cánh tay của bạn rồi khum tay vỗ vào lưng trẻ 5 lần với lực đủ mạnh.
Nếu không hiệu quả, bạn đặt trẻ nằm ngửa trên cánh tay, dùng 2 ngón tay đặt vào giữa xương ức của trẻ và ấn mạnh 5 lần. Bạn lặp lại quy trình vỗ lưng và ấn ngực nếu trẻ không thở trở lại và nhờ ai đó gọi cấp cứu ngay.
5. Cách cấp cứu ban đầu vết thương chảy máu nhiều
Với những vết thương chảy máu nhiều, bạn cần có kỹ năng cấp cứu ban đầu để tránh tình trạng mất máu làm da lạnh, nhịp tim suy yếu, gây buồn nôn, thậm chí là mất ý thức.
– Rửa tay trước và sau khi sơ cứu vết thương chảy máu.
– Xác định vị trí nơi chảy máu để xử lý đúng phương pháp.
Dùng các ngón tay ép chặt lên hai mép vết thương ít nhất 5-10 phút để cầm máu.
Phủ vết thương bằng miếng gạc sạch rồi băng lại nhưng không nên băng chặt quá làm tắc nghẽn lưu thông máu.
– Nếu thấy máu còn chảy thấm qua lớp băng thì đặt thêm miếng gạc nữa nhưng không tháo lớp băng ban đầu ra.
– Thường xuyên kiểm tra các ngón xem màu da có hồng không, nếu da các ngón tái tím và lạnh thì phải nới lỏng băng để máu lưu thông.
– Nếu nạn nhân có dấu hiệu sốc như xanh xao, mệt, lạnh, chảy mồ hôi thì phải chống sốc và nhanh chóng đưa nạn nhân đến bệnh viện.
6. Kỹ năng cấp cứu ban đầu nạn nhân gãy xương
Tình trạng gãy xương nếu không được xử lý kịp thời và đúng cách có thể khiến người bị thương tàn phế suốt đời, thậm chí là tử vong.
>> Kỹ năng cấp cứu ban đầu cho nạn nhân gãy xương
Khi thực hiện các kỹ năng cấp cứu ban đầu, bạn nên luôn nhớ đặt sự an toàn của bản thân lên trước rồi bình tĩnh cứu giúp người bị nạn. Trong trường hợp bạn không đủ tự tin để cứu giúp nạn nhân thì có thể kêu gọi sự giúp đỡ từ những người xung quanh và chờ đợi đội ngũ y tế chuyên nghiệp đến hỗ trợ.
