Nhiễm vi khuẩn Salmonella: Nguyên nhân, biểu hiện, chẩn đoán, phòng ngừa

Salmonella là gì

Nhiễm vi khuẩn salmonella là tình trạng phổ biến và có thể xảy ra ở mọi độ tuổi. Bệnh xuất phát từ nhiều nguồn lây khác nhau, xuất hiện với nhiều triệu chứng khó chịu, điển hình là tiêu chảy và đau bụng. Tình trạng này nếu không được điều trị sớm có nguy cơ sẽ dẫn đến biến chứng nguy hiểm, thậm chí là tử vong. Do đó, việc theo dõi bệnh và liên hệ kịp thời với bác sĩ là thực sự cần thiết.

Vi khuẩn salmonella là gì?

Salmonella là loại vi khuẩn đường ruột không hình thành bào tử, chủ yếu di chuyển bằng roi quanh thân. Nhóm sinh vật hóa dưỡng này chủ yếu thu năng lượng từ các phản ứng oxy hóa khử, có khả năng tạo ATP bằng oxy khi có sẵn hoặc dùng các chất nhận điện tử hay lên men khi oxy không có sẵn. (1)

Vi khuẩn salmonella cũng là mầm bệnh nội bào tùy nghi, có thể xâm nhập vào nhiều loại tế bào khác nhau, bao gồm biểu mô, tế bào M, đại thực bào và tế bào đuôi gai. Bệnh gây ra từ loại vi sinh vật này được gọi là bệnh nhiễm khuẩn salmonella, gây khó chịu cho dạ dày- ruột, sốt, tiêu chảy và đau quặn bụng.

Trong hầu hết các trường hợp, bệnh xuất phát từ nguồn thực phẩm ô nhiễm (nhiễm phân người hoặc phân động vật) mà người bệnh ăn phải. Theo đó, chủng vi khuẩn salmonella có thể được chia thành hai nhóm chính gồm thương hàn và không thương hàn. Nhóm thứ 2 thường phổ biến hơn, có thể lây nhiễm cho nhiều loại động vật đồng thời lây truyền trực tiếp từ động vật sang người.

Ngược lại, nhóm thương hàn bao gồm Salmonella Typhi và Salmonella Paratyphi A, B, C chỉ xuất hiện ở con người và không xảy ra đối với các loài động vật khác. Nhóm không thương hàn do các Salmonella khác chủ yếu gây viêm ruột và nhiễm khuẩn huyết.

Biểu hiện nhiễm khuẩn salmonella

Người bệnh bị nhiễm vi khuẩn salmonella thường do ăn thịt sống, gia cầm, trứng hoặc các sản phẩm từ trứng, sữa chưa tiệt trùng. Thời gian ủ bệnh (khoảng thời gian từ khi tiếp xúc đến lúc phát bệnh) có thể từ 6 giờ – 6 ngày. Thông thường, người bệnh bị nhiễm khuẩn salmonella sẽ có xu hướng nhầm lẫn với chứng đau dạ dày thường gặp. Trong đó, một số dấu hiệu điển hình phải kể đến gồm: (2)

Tiêu chảy
Đau quặn bụng
Sốt
Buồn nôn
Nôn mửa
Ớn lạnh
Đau đầu
Xuất hiện máu trong phân

Các triệu chứng trên thường kéo dài từ vài ngày đến một tuần. Trong đó, tiêu chảy thường xuất hiện khoảng 10 ngày nhưng có thể mất vài tháng trước khi ruột trở lại thói quen đại tiện ổn định.

Nguyên nhân nhiễm vi khuẩn salmonella

Vi khuẩn salmonella sống trong ruột người, động vật và chim. Hầu hết các trường hợp nhiễm bệnh đều do tiêu thụ thực phẩm hoặc nước ô nhiễm có chứa phân. Cụ thể như sau: (3)

1. Thực phẩm và nước có chứa nguồn lây bệnh

Thịt sống, thịt gia cầm và hải sản: Phân có thể dính vào thịt gia cầm trong quá trình giết mổ, hải sản cũng có thể chứa nguồn lây khi sống trong môi trường nước ô nhiễm.
Sữa và các sản phẩm sữa chưa tiệt trùng: Sữa và các sản phẩm sữa chưa tiệt trùng có thể bị nhiễm khuẩn salmonella. Trong khi đó, quá trình thanh trùng có thể loại bỏ vi khuẩn có hại, bao gồm cả salmonella.
Trái cây và rau củ: Rau củ quả tươi, đặc biệt là giống nhập khẩu có thể bị nhiễm khuẩn salmonella trong quá trình chăm bón hoặc sơ chế làm sạch bằng nước.
Trứng sống hoặc nấu chưa chín: Mặc dù lớp vỏ trứng có khả năng bảo vệ phần bên trong khỏi sự nhiễm bẩn nhưng gia cầm nhiễm bệnh vẫn có thể đẻ ra trứng chứa vi khuẩn salmonella (tồn tại trước khi vỏ được hình thành). Đây chính là nguồn lây khi con người ăn phải.

2. Thực phẩm xử lý không đúng cách

Nhiều loại thực phẩm bị nhiễm vi khuẩn salmonella bởi quá trình chế biến không đảm bảo vệ sinh, chủ yếu là do không rửa tay kỹ trước khi thực hiện.

3. Nguồn lây từ vật nuôi và các loại động vật khác

Các loại động vật nói chung, bao gồm cả vật nuôi, đặc biệt là chim và bò sát có thể mang vi khuẩn salmonella trên lông, da và phân của chúng. Do đó, đây cũng là nguồn lây nhiễm nên lưu ý.

4. Các yếu tố rủi ro

Các hoạt động hàng ngày khiến cơ thể tiếp xúc gần hơn với vi khuẩn salmonella.
Khả năng chống nhiễm trùng của cơ thể bị suy yếu do gặp các vấn đề về sức khỏe.
Du lịch quốc tế: Tình trạng nhiễm khuẩn salmonella phổ biến hơn ở các quốc gia đang phát triển với điều kiện vệ sinh kém. Vậy nên, khách du lịch cũng có nguy cơ nhiễm bệnh cao hơn nếu đi đến các đất nước này.
Tiếp xúc với động vật: Một số động vật có thể mang vi khuẩn salmonella, ngoài ra, loại vi sinh vật này cũng dễ dàng tìm thấy trong chuồng, bể, lồng, khay vệ sinh của vật nuôi.
Rối loạn dạ dày hoặc ruột: Cơ thể có nhiều cơ chế bảo vệ tự nhiên chống lại nhiễm khuẩn salmonella, chẳng hạn như axit dạ dày mạnh. Tuy nhiên, một số vấn đề bệnh lý hoặc thuốc men lại có thể làm suy giảm khả năng này, bao gồm thuốc kháng axit, kháng sinh, vấn đề miễn dịch, bệnh viêm ruột…

Phương pháp chẩn đoán

Hầu hết các trường hợp nhiễm khuẩn salmonella đều thường được chẩn đoán dựa trên triệu chứng bệnh. Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể chỉ định thực hiện thêm một số xét nghiệm sau để có kết luận chính xác nhất: (4)

Xét nghiệm mẫu phân
Xét nghiệm mẫu máu

Biến chứng có thể gặp phải

Nhiễm khuẩn salmonella thường hiếm khi gây nguy hiểm đến tính mạng. Tuy nhiên, ở trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, người lớn tuổi, người được ghép tạng, phụ nữ mang thai và những người có hệ miễn dịch yếu, khả năng tiến triển thành biến chứng nghiêm trọng sẽ cao hơn. Tiêu chảy do nhiễm khuẩn salmonella dễ khiến cơ thể bị mất nước. Trong đó, một số dấu hiệu cảnh báo thường gặp gồm:

Đi tiểu ít hơn bình thường
Nước tiểu sẫm màu
Cảm giác khô miệng, lưỡi
Mắt trũng sâu
Không tiết nước mắt khi khóc
Cơ thể mệt mỏi hơn bình thường
Nhiễm khuẩn huyết

Vi khuẩn salmonella xâm nhập vào máu sẽ gây ra hiện tượng nhiễm khuẩn huyết, có thể lây nhiễm khắp các mô trên cơ thể, bao gồm:

Hệ thống tiết niệu (nhiễm trùng đường tiết niệu).
Các mô xung quanh não và tủy sống (viêm màng não).
Màng ngoài của tim hoặc van (viêm nội tâm mạc).
Xương hoặc tủy xương (viêm tủy xương).
Viêm khớp phản ứng

Những người bị nhiễm khuẩn salmonella có nguy cơ cao bị viêm khớp phản ứng. Một số triệu chứng thường gặp bao gồm:

Đau khớp
Kích ứng mắt
Đau rát khi đi tiểu

Điều trị nhiễm khuẩn salmonella

Hầu hết các trường hợp có cơ địa khỏe mạnh đều có thể phục hồi trong vòng từ vài ngày đến một tuần mà không cần điều trị phức tạp. Dưới đây là một số phương pháp thường được chỉ định:

1. Điều trị mất nước

Đối với tình trạng nhiễm khuẩn salmonella, người bệnh cần tập trung vào việc bổ sung nước và chất điện giải bị mất. Trong trường hợp mất nước nghiêm trọng, lựa chọn tối ưu là chăm sóc tại phòng cấp cứu với phương pháp truyền dịch trực tiếp vào tĩnh mạch.

2. Thuốc

Bên cạnh việc bổ sung đủ nước, bác sĩ sẽ căn cứ vào mức độ nghiêm trọng của tình trạng nhiễm khuẩn để chỉ định sử dụng kèm một số loại thuốc sau:

Thuốc chống tiêu chảy: Các loại thuốc như Loperamid có thể giúp làm giảm triệu chứng đau bụng do tiêu chảy nhưng đồng thời cũng có khả năng kéo dài tiêu chảy do nhiễm khuẩn.
Thuốc kháng sinh: Bác sĩ có thể kê toa thuốc kháng sinh để tiêu diệt vi khuẩn nếu nghi ngờ salmonella đã xâm nhập vào máu gây nhiễm trùng hoặc làm suy yếu hệ thống miễn dịch.

Phòng ngừa lây nhiễm vi khuẩn salmonella

Tình trạng lây nhiễm vi khuẩn salmonella có thể được phòng ngừa hiệu quả bằng cách ngăn chặn nguồn lây ngay từ ban đầu. Cụ thể như sau:

Đối với thực phẩm

Không nên chế biến thực phẩm cho người khác khi bản thân đang bị bệnh
Luôn rửa tay bằng xà phòng và nước sạch sau khi đi vệ sinh
Rửa tay kỹ trước và sau khi chế biến thức ăn hoặc ăn uống
Rửa sạch các bề mặt, dụng cụ chế biến thức ăn trước và sau khi sử dụng
Đảm bảo thực phẩm được nấu chín đến nhiệt độ an toàn trước khi ăn
Không xử lý bất kỳ loại thực phẩm nào khác trong khi đang sơ chế, chế biến thịt sống, thịt gia cầm, hải sản hoặc trứng
Rửa sạch rau củ quả trước khi chế biến
Làm lạnh hoặc đông lạnh thịt gia súc, gia cầm và hải sản càng sớm càng tốt nếu chưa sử dụng đến
Không uống sữa và các sản phẩm từ sữa chưa được tiệt trùng
Không uống nước chưa được xử lý hoặc ăn thức ăn được chế biến từ nước chưa được xử lý

Đối với vật nuôi

Rửa tay bằng xà phòng và nước sau khi chạm vào động vật (kể cả vật nuôi), bao gồm cả thức ăn, bát nước, khay vệ sinh, phân, lồng hoặc đồ chơi của chúng.
Không chạm hoặc cho tay vào miệng sau khi chạm vào động vật
Không hôn vào lông hoặc da của động vật, vật nuôi
Người có hệ thống miễn dịch suy yếu, trẻ dưới 5 tuổi, người già trên 65 tuổi tuyệt đối không nên chạm vào các nhóm động vật thuộc nguy cơ cao
Làm sạch môi trường sống của thú cưng, chẳng hạn như bể cá, lồng…
Không sử dụng bồn rửa trong nhà bếp để tắm rửa, vệ sinh cho thú cưng hoặc đồ chơi của chúng.

Trung tâm Nội soi và Phẫu thuật nội soi tiêu hóa (BVĐK Tâm Anh TP.HCM) và Khoa Tiêu hóa – Gan mật – Tụy (BVĐK Tâm Anh Hà Nội) là những trung tâm y tế chuyên khoa Tiêu hóa uy tín, cung cấp dịch vụ thăm khám và điều trị cao cấp, hiệu quả cho các bệnh nhân mắc các vấn đề về gan từ nhẹ đến nặng (gan nhiễm mỡ, viêm gan cấp tính, mạn tính, xơ gan, ung thư gan…). Hệ thống BVĐK Tâm Anh quy tụ đội ngũ bác sĩ Nội khoa – Ngoại khoa – Nội soi tiêu hóa chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm, bên cạnh đó là sự hỗ trợ của hệ thống thiết bị y tế hiện đại, nhập khẩu từ nước ngoài, phục vụ tối đa nhu cầu thăm khám và điều trị của khách hàng.

Để đặt lịch thăm khám và điều trị các bệnh về gan với các chuyên gia bác sĩ về Tiêu hóa của Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, xin vui lòng liên hệ:

Trên đây là tổng hợp tất cả các thông tin liên quan đến tình trạng nhiễm vi khuẩn salmonella. Hy vọng thông qua những chia sẻ này, người bệnh đã có thêm nhiều cập nhật hữu ích để chủ động phòng ngừa, phát hiện và điều trị bệnh hiệu quả.