PGS.TS. Hà Hoàng Kiệm, BV 103
1. Khái niệm về cơn gút cấp
Cơn gút cấp tính là viêm khớp với đặc điểm là khởi phát đột ngột, sưng nóng đỏ và đau dữ dội ở khớp viêm kéo dài vài ngày cho tới 1 tuần do lắng đọng tinh thể muối urat trong dịch khớp. Tính chất viêm và đau đặc biệt này khác với các viêm khớp thông thường do vi khuẩn hoặc không do vi khuẩn, giải thích tại sao?
2. Hiểu biết mới về bệnh sinh của cơn gút cấp
Nghiên cứu mới đây của nhóm nghiên cứu Rock ở Trường Y Khoa, Đại học Massachusetts của Hoa kỳ công bố trên Tạp chí nghiên cứu lâm sàng (The Journal of Clinical Investigation) năm 2006 số tháng 8, trang 2262-2271 của Hội nghiên cứu lâm sàng Hoa kỳ (the American Society for Clinical Investigation) đã chứng minh được tinh thể urat kích thích phản ứng viêm thông qua con đường khác với con đường mà vi sinh vật kích thích phản ứng viêm. Kết quả nghiên cứu cho thấy interleukin-1 (IL-1), thụ thể interleukin-1 (IL-1R) và tín hiệu của thụ thể IL-1R là MyD88 (protein đáp ứng tế bào tủy biệt hóa sơ cấp 88 – myeloid differentiation primary response protein 88 ) là thành phần quyết định trong phản ứng viêm mãnh liệt khởi sự bởi các tinh thể urat, chứ không phải qua các thụ thể Toll-like (Toll-like receptor – TLR), thụ thể thông thường của các phản ứng viêm trong cơ chế miễn dịch tự nhiên.
Khi bị tác động bởi tinh thể urat, đại thực bào hoặc bạch cầu đơn nhân sẽ sản xuất ra IL-1ß, IL-1ß sẽ kích hoạt phản ứng viêm thông qua con đường phụ thuộc vào IL-1R/MyD88.
Cơ chế gây viêm của tinh thể urat hoàn toàn khác với cơ chế gây viêm của vi sinh vật.
Thông thường khi cơ thể tiếp nhận các vật lạ phát tín hiệu “nguy hiểm” thì hệ miễn dịch tự nhiên của cơ thể tiếp nhận các tín hiệu “nguy hiểm” này thông qua tác động lên thụ thể TLR. TLR là thụ thể thông thường của các phản ứng viêm trong cơ chế miễn dịch tự nhiên.
Khác với cơ chế trên, thành phần quyết định trong phản ứng viêm mãnh liệt khởi sự bởi các tinh thể urat chính có 3 yếu tố là:
– Iinterleukin-1 (IL-1).
– Thụ thể interleukin-1 (IL-1R).
– Tín hiệu của thụ thể IL-1R, MyD88 (protein đáp ứng tế bào tủy biệt hóa sơ cấp 88 – myeloid differentiation primary response protein 88 ).
Cấu trúc chủ yếu liên quan đến tín hiệu của thụ thể TLR và IL-1R là thụ thể Toll/IL-1 (TIR). TIR có thể tìm thấy ở khoang gian bào gần kề với tất cả các thụ thể TLR và IL-R. MyD88 là adaptor protein của thụ thể TIR.
Phản ứng viêm của gout được chia làm 2 giai đoạn:
– Giai đoạn 1 là giai đoạn sản xuất ra IL-1ß. Các đại thực bào hay bạch cầu đơn nhân tiến hành thực bào các tinh thể urat và kích hoạt NALP3. NALP3 sẽ hoạt hóa dạng tiền IL-1ß thành IL-1ß hoạt động. Giai đoạn này có thể không liên quan đến MyD88 và các thụ thể TLR. Tuy nhiên cũng không loại trừ khả năng các thụ thể TLR có thể có vai trò trong quá trình tổng hợp dạng tiền IL-1ß và quá trình thực bào.
– Giai đoạn 2 là tác động của IL-1ß. Khi có tín hiệu của IL-1ß, quá trình đáp ứng viêm được khởi động bởi sự hoạt hóa của thụ thể IL-1R và phức hợp TIR-MyD88 ở tế bào không có nguồn gốc tủy xương. Sự hoạt hóa này thúc đẩy quá trình sản sinh ra các chemokin và các chất trung gian gây viêm. Sự tăng sinh các chất này kích thích các dòng bạch cầu trung tính đến tại khớp bị viêm, khởi phát quá trình viêm và đồng thời các chất này lại quay lại kích thích sự sản sinh ra IL-1ß và làm phản ứng viêm thêm trầm trọng.
3. Các khái niệm hỗ trợ
– Thụ thể toll-like (Toll-like receptor – TLR) là các protein xuyên màng loại I, có vai trò trong nhận dạng ra các mầm bệnh và hoạt hóa tế bào miễn dịch đáp ứng lại như là phần chính trong hệ miễn dịch tự nhiên. Ở động vật có xương sống các thụ thể TLR này có khả năng đáp ứng hoạt hóa hệ thống miễn dịch đặc hiệu (miễn dịch thu được), liên kết giữa đáp ứng miễn dịch tự nhiên và miễn dịch đặc hiệu. TLR là thụ thể có khả năng nhận ra và ghi nhớ các bản mẫu, liên kết với các mẫu của phân tử có liên quan đến mầm bệnh cũng như các phân tử nhỏ thường tìm thấy trong mầm bệnh. TLR ở động vật có vú được xác định năm 1997 tại Đại học Yale bởi Medzhitov và Janeway. Cho đến nay có 11 Toll gen của động vật có vú mã hóa ra 11 TLR khác nhau đã được xác định.
– Interleukin (IL) là một nhóm các cytokin được sản xuất bởi rất nhiều các tế bào khác nhau trong cơ thể. Tuy nhiên do lần đầu tiên IL được tìm thấy là do các bạch cầu sản xuất ra như là một phương tiện truyền thông tin liên lạc nên được đặc tên là IL. Interleukin là chữ ghép của sự liên lạc (communication- inter-) và bạch cầu (leukocyte – -leukin). Chức năng của hệ thống miễn dịch phụ thuộc phần lớn vào IL. Cho đến nay, có 38 loại IL đã được xác định. Các bất thường về về IL bao gồm bệnh tự miễn dịch và suy giảm miễn dịch. IL-1ß là một loại interleukin.
– Adaptor protein là một protein gắn kết với protein chính trong quá trình chuyển hóa tính hiệu. Các protein này tự bản thân của nó không có tính enzym nhưng khi liên kết với protein chuyên biệt bằng phản ứng protein-protein thì có thể dẫn đến sự hình thành một phức hợp protein. Phức hợp này có các hoạt tính hoá sinh và hoạt tính enzym thực hiện các chức năng trao đổi chất và chuyển hoá tín hiệu.
