Đọc hiểu văn bản và thông hiểu truyền thông có rất nhiều điểm chung. Đọc bắt đầu bằng việc nhận dạng các chữ cái. Rất nhanh, người đọc có thể nhận biết các từ – và quan trọng nhất là hiểu những từ đó có nghĩa là gì. Càng nhiều kinh nghiệm, cả người đọc và người viết đều sẽ phát triển mạnh những kỹ năng thông thạo thông tin.
Thông hiểu truyền thông (media literacy) là khả năng xác định các loại phương tiện khác nhau và hiểu thông điệp mà chúng mang đến. Mỗi người trong chúng ta đều tiếp nhận một lượng lớn thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, không chỉ còn là các phương tiện truyền thống (TV, radio, báo và tạp chí) như hầu hết các bậc cha mẹ chúng ta tiếp cận khi họ ở lứa tuổi thanh thiếu niên. Có tin nhắn văn bản, meme, video lan truyền, mạng xã hội, trò chơi điện tử, quảng cáo, v.v. Nhưng tất cả các phương tiện truyền thông đều chia sẻ một điều: Có người đã tạo ra nó. Và nó được tạo ra là có lý do. Hiểu được lý do đó là cơ sở của thông hiểu truyền thông.
Thời đại kỹ thuật số đã giúp con người dễ dàng tạo ra các phương tiện truyền thông. Không phải lúc nào chúng ta cũng biết ai đã tạo ra những thông tin đó, tại sao họ làm ra nó và liệu nó có đáng tin hay không. Điều này làm cho việc học và dạy về thông hiểu truyền thông trở nên khó khăn hơn. Tuy nhiên, thông hiểu truyền thông là một kỹ năng cần thiết trong thời đại kỹ thuật số.
Cụ thể, thông hiểu truyền thông giúp chúng ta:
Học cách suy nghĩ chín chắn. Khi trẻ đánh giá các thông tin truyền thông, chúng quyết định xem các thông điệp có ý nghĩa hay không, tại sao một số thông tin được đề cập đến, những gì không được đưa vào và ý tưởng chính là gì. Họ học cách sử dụng các ví dụ để hỗ trợ ý kiến của họ. Sau đó, họ có thể tự quyết định về thông tin dựa trên kiến thức mà họ đã có.
Trở thành người tiêu dùng và người đọc thông minh. Thông hiểu truyền thông giúp chúng ta học cách xác định xem điều gì đó có đáng tin hay không. Nó cũng giúp chúng xác định “ý định thuyết phục” của quảng cáo và chống lại các kỹ thuật mà nhà tiếp thị sử dụng để bán sản phẩm.
Ghi nhận các quan điểm khác nhau. Mỗi người sáng tạo đều có một quan điểm. Xác định quan điểm của người viết giúp chúng ta đánh giá đồng đều các quan điểm khác nhau. Nó cũng giúp đưa thông tin vào bối cảnh với những gì mình đã biết – hoặc nghĩ rằng mình biết.
Tạo thông điệp truyền thông một cách có trách nhiệm. Nhận ra quan điểm của bản thân, nói những gì chúng ta muốn nói theo cách của mình và hiểu rằng mỗi một thông điệp sẽ mang đến tác động nào đó là chìa khóa để giao tiếp hiệu quả.
Xác định vai trò của phương tiện truyền thông trong nền văn hóa. Từ những câu chuyện phiếm về người nổi tiếng, bìa tạp chí cho đến meme, truyền thông đang truyền tải đến chúng ta điều gì đó, định hình sự hiểu biết của chúng ta về thế giới, và thậm chí định hướng chúng ta phải hành động hoặc suy nghĩ theo những cách nhất định.
Hiểu mục tiêu của người viết. Người viết muốn bạn nhận được điều gì từ một phương tiện truyền thông? Là thông tin. Thông điệp đó đang cố gắng thay đổi suy nghĩ của bạn, hay nó đang giới thiệu cho bạn những ý tưởng mới mà bạn chưa từng nghe đến? Khi trẻ hiểu được tầm ảnh hưởng của mỗi thông điệp, chúng có thể đưa ra những lựa chọn sáng suốt.
Khi hướng dẫn ai đó về thông hiểu truyền thông, bạn không cần thiết phải khẳng định điều gì là đúng, điều gì là sai. Quá trình này giống như một cuộc trao đổi ý kiến. Có thể bạn sẽ học được nhiều điều từ họ cũng như cách họ học từ bạn vậy. Kiến thức về truyền thông bao gồm đặt câu hỏi cụ thể và củng cố ý kiến của bạn bằng các ví dụ. Thực hiện theo quy trình thông hiểu về truyền thông cho phép bạn tự tìm hiểu một phần của truyền thông, tại sao một thông điệp truyền thông được tạo ra và bạn nghĩ về nó như thế nào. Truyền đạt cho người khác những kiến thức truyền thông sẽ không hiệu quả nếu chỉ là những bài giảng nhàm chán như ngồi trong lớp học. Hãy sử dụng các hoạt động hàng ngày để giải thích cho họ. Ví dụ:
-
- Với trẻ nhỏ, bạn có thể thảo luận về những điều chúng quen thuộc nhưng có thể không chú ý nhiều. Ví dụ bao gồm quảng cáo ngũ cốc, giấy gói thực phẩm và gói đồ chơi.
- Với những trẻ lớn hơn hoặc thiếu niên/thanh niên, bạn có thể nói chuyện qua các nền tảng mà chúng thích và tương tác. Chúng bao gồm những thứ như video YouTube, meme lan truyền từ Internet và quảng cáo cho trò chơi điện tử.
Dưới đây là những câu hỏi chính cần đặt ra khi bạn muốn truyền đạt kiến thức về thông hiểu truyền thông (media literacy):
Ai đã tạo ra cái này? Đó có phải là một công ty? Đó có phải là một cá nhân? Đó là một diễn viên hài? Đó là một nghệ sĩ? Nó có phải là một nguồn ẩn danh không? Điều gì khiến bạn nghĩ như vậy?
Tại sao họ tạo ra thông điệp đó? Nó có phải là để thông báo cho bạn về một cái gì đó đã xảy ra trên thế giới? Nó có phải là để thay đổi suy nghĩ hoặc hành vi của bạn (một bài luận quan điểm hoặc một hướng dẫn) không? Nó có làm bạn cười (một meme hài hước) không? Nó có phải là để khiến bạn mua một cái gì đó (một quảng cáo) không? Tại sao bạn nghĩ như vậy?
Thông điệp gửi cho ai? Nó có dành cho trẻ em không? Những thanh thiếu niên? Các cô gái? Những cậu bé? Những người có chung mối quan tâm đặc biệt? Tại sao bạn nghĩ thế?
Những kỹ thuật nào đang được sử dụng để làm cho thông điệp này trở nên đáng tin cậy? Nó có thống kê từ một nguồn uy tín không? Nó có chứa các trích dẫn từ một chuyên gia nào đó không? Có bằng chứng trực tiếp về những khẳng định được nói đến không? Tại sao bạn nghĩ như vậy?
Những chi tiết nào bị bỏ sót, và tại sao? Thông tin có đề cập đến các quan điểm khác nhau – hay nó chỉ trình bày một mặt của vấn đề? Bạn cần thêm thông tin để hiểu đầy đủ thông điệp? Điều gì khiến bạn nghĩ như thế?
Bạn cảm thấy thông điệp như thế nào? Bạn có nghĩ những người khác cũng có thể cảm thấy như vậy không? Mọi người sẽ cảm thấy như vậy, hay một số người nhất định sẽ không đồng ý với bạn? Tại sao bạn nghĩ thế?
Khi người mà bạn muốn truyền đạt hay chia sẻ kiến thức đã có thể nhận thức và tiếp xúc nhiều hơn với tin tức và các sự kiện, bạn có thể áp dụng các bước thông hiểu về truyền thông cho đài phát thanh, TV và thông tin trực tuyến.
ĐĂNG KÝ NGAY ĐỂ KHÔNG BỎ LỠ NHỮNG BÀI VIẾT CỰC HỮU ÍCH TỪ IMPACTUS NHÉ!
