“6 chiếc mũ tư duy” là một phương pháp hỗ trợ tư duy được Tiến sỹ Edward de Bono phát triển lần đầu năm 1980 và được giới thiệu trong cuốn sách “6 Thinkings Hats” xuất bản năm 1985. Đây là một công cụ tư duy có tác dụng giúp bạn đánh giá sự việc từ nhiều góc nhìn để đưa ra quyết định tốt hơn.
Phương pháp 6 chiếc mũ tư duy là gì?
Khi có thể đánh giá sự việc từ nhiều phía, bạn có thể nhận diện được những nguy cơ và cơ hội mà bình thường bạn có thể không chú ý đến. Nếu áp dụng phương pháp “6 chiếc mũ tư duy”, bạn có thể giải quyết vấn đề dựa trên các góc nhìn đã đề cập. Bạn sẽ kết hợp được nhiều kỹ năng của bản thân: tham vọng, kỹ năng thực hành, sự nhạy cảm, sáng tạo và khả năng lập kế hoạch dự phòng. Đồng thời, bạn giảm thiểu được khả năng xung đột khi nhiều người tranh luận về một vấn đề nào đó. Phương pháp này có thể áp dụng riêng cho một cá nhân hay một nhóm thảo luận.
6 chiếc mũ trong phương pháp tư duy của Edward de Bono. (Ảnh: Internet)
Mũ trắng – Khách quan
Mũ trắng tượng trưng cho một tờ giấy trắng, thông tin, dữ liệu. Khi tưởng tượng đang đội mũ trắng, bạn cần suy nghĩ về các thông tin, dữ liệu liên quan đến vấn đề đang giải quyết. Tập trung suy nghĩ trên thông tin có được, làm sao để có được những thông tin và dữ liệu còn thiếu. Khi đội “mũ trắng”, bạn sẽ đánh giá vấn đề một cách khách quan, dựa trên dữ kiện có sẵn.
Một số câu hỏi có thể sử dụng trong tư duy mũ trắng:
– Chúng ta đã có những thông tin gì về vấn đề này?
– Chúng ta cần có những thông tin nào liên quan đến vấn đề đang xét?
– Chúng ta đang còn thiếu những thông tin, dữ kiện nào? Làm sao để có được chúng?
Mũ đỏ – Trực giác
Mang hình ảnh của lửa đang cháy trong lò, con tim, dòng máu nóng, sự ấm áp. Khi tưởng tượng đang đội chiếc mũ đỏ, chúng ta chỉ cần đưa ra các giải thích, lý lẽ của bản thân về vấn đề đang giải quyết dựa trên trực giác, cảm xúc mà không cần chứng minh logic. Chỉ cần đưa ra các suy nghĩ trong đầu, không phải giải thích. Khi đội “Mũ đỏ”, bạn sẽ đánh giá vấn đề dựa trên trực giác và cảm xúc. Đồng thời, cố gắng đoán biết cảm xúc của người khác thông qua những phản ứng của họ và cố gắng hiểu được những phản ứng tự nhiên của những người không hiểu rõ lập luận của bạn.
Một số câu hỏi có thể sử dụng:
– Cảm giác của tôi ngay lúc này là gì?
– Trực giác của tôi mách bảo điều gì về vấn đề này?
– Tôi thích hay không thích vấn đề này?
Mũ đen – Tiêu cực, điểm tối
Mang hình ảnh của đêm tối, đất bùn. Khi đội mũ đen ta sẽ liên tưởng đến các điểm yếu, các lỗi sai, sự bất hợp lý, sự thất bại, sự phản đối, thái đội bi quan. Vai trò của chiếc mũ đen là giúp chỉ ra những điểm yếu trong quá trình suy nghĩ của chúng ta hoặc tượng trưng cho “sự thận trọng” giúp chỉ ra các lỗi, các điểm cần lưu ý, các mặt yếu kém, bất lợi của vấn đề hay dự án đang tranh cãi. Chiếc mũ đen đóng vai trò hết sức quan trọng, nó đảm bảo của chúng ta tránh được các rủi ro, nó ngăn chúng ta làm điều sai, bất hợp pháp hay nguy hiểm. Khi đội “Mũ đen”, bạn cần đánh giá vấn đề theo góc nhìn tiêu cực, cẩn trọng và e dè. Nhìn nhận sự việc theo cách này sẽ giúp bạn loại bỏ những điểm yếu trong kế hoạch hoặc quá trình tiến hành công việc, qua đó điều chỉnh cách giải quyết hoặc chuẩn bị kế hoạch dự phòng cho những vấn đề có thể nảy sinh ngoài dự kiến.
Nhiều người thành đạt đã quen với việc suy nghĩ một cách lạc quan. Tuy nhiên, điều đó sẽ khiến họ không dự kiến hết được những vấn đề có thể phát sinh nên thường không có sự chuẩn bị chu đáo. Phương pháp tư duy “mũ đen” sẽ giúp họ tránh được điều này.
Một số câu hỏi sử dụng trong tư duy mũ đen:
– Những rắc rối, nguy hiểm nào có thể xảy ra?
– Những khó khăn nào có thể phát sinh khi tiến hành làm điều này?
– Những nguy cơ nào đang tiềm ẩn?
Mũ vàng – Tích cực
Là hình ảnh tượng trưng của ánh nắng mặt trời, sự lạc quan, các giá trị và lợi ích. Khi tưởng tượng đang đội chiếc mũ vàng, bạn sẽ đưa ra các ý kiến lạc quan có tính logic, các mặt tích cực, các lợi ích của vấn đề, mức độ khả thi của dự án hay vấn đề. Khi đội “mũ vàng”, bạn sẽ suy nghĩ một cách tích cực. Sự lạc quan sẽ giúp bạn thấy hết được những lợi ích và cơ hội mà quyết định của bạn mang lại. Tư duy mũ vàng giúp bạn có thêm nghị lực để tiếp tục cố gắng khi công việc vấp phải khó khăn, trở ngại.
Câu hỏi áp dụng:
– Những lợi ích khi chúng ta tiến hành dự án này là gì?
– Đâu là mặt tích cực của vấn đề này?
– Liệu vấn đề này có khả năng thực hiện được không?
Phương pháp tư duy độc đáo, khác biệt. (Ảnh: Internet)
Mũ xanh lá cây – Sáng tạo
Màu xanh gợi liên tưởng đến cây cỏ xanh tươi, sự nảy mầm, sự đâm chồi, sự phát triển. Vì thế, chiếc mũ xanh lá cây tượng trưng cho sự sinh sôi, sáng tạo. Khi đội mũ này, chúng ta sẽ đưa ra các giải pháp, ý tưởng sáng tạo cho vấn đề đang thảo luận hoặc cần giải quyết. Lối tư duy tự do và cởi mở khi đội “mũ xanh” sẽ giúp bạn tìm ra những giải pháp hiệu quả để giải quyết vấn đề.
Một số câu hỏi có thể áp dụng:
– Có những cách thức khác để thực hiện điều này không?
– Chúng ta có thể làm gì khác trong trường hợp này?
– Những lợi ích khi chúng ta tiến hành dự án này là gì?
– Đâu là mặt tích cực của vấn đề này?
Mũ xanh dương – Tiến trình
Ý nghĩa của mũ xanh dương là hãy nhìn bầu trời xanh lồng lộng bằng con mắt bao quát. Mũ xanh dương sẽ có chức năng giống như nhạc trưởng, nó sẽ tổ chức các chiếc mũ khác – tổ chức tư duy. Nó sẽ kiểm soát tiến trình tư duy. Đây là chiếc mũ mà người chủ tọa sẽ đội để kiểm soát tiến trình cuộc họp. Khi gặp khó khăn do bế tắc về ý tưởng, người đội mũ xanh dương linh hoạt điều chỉnh cách tư duy của mọi người dự họp sang hướng “mũ xanh lá cây”. Còn khi cần lập kế hoạch dự phòng, chủ tọa sẽ yêu cầu mọi người tư duy theo cách “mũ đen”.
Một số câu hỏi áp dụng:
– Xác định trọng tâm và mục đích thảo luận cho nhóm: Chúng ta ngồi ở đây để làm gì? Chúng ta cần tư duy về điều gì? Mục tiêu cuối cùng là gì?
– Sắp xếp trình tự cho các chiếc nón trong suốt buổi thảo luận.
– Cuối cùng, tập hợp mọi ý kiến, tóm tắt, kết luận và ra kế hoạch.
– Chúng ta đã đạt được gì qua buổi thảo luận?
– Chúng ta có thể bắt đầu hành động chưa?
– Chúng ta có cần thêm thời gian? Cần thêm thông tin gì để giải quyết vấn đề?
Nguyên tắc: Hãy lần lượt “đội” 6 chiếc mũ để đánh giá vấn đề. Mỗi lần đội mũ tức là người đội sẽ chuyển sang một cách tư duy mới. Nếu bạn chủ trì nhóm thảo luận thì luôn đảm bảo tại một thời điểm nhất định, mọi người phải đội mũ cùng màu.
Các bước tiến hành 6 chiếc mũ tư duy
Mọi người trong nhóm làm việc sẽ cùng tham gia góp ý để giải quyết vấn đề. Tùy theo tính chất của vấn đề mà người đó (hay người trưởng nhóm) sẽ đề nghị đội mũ màu gì. Người chủ trì sẽ lần lượt chia thời gian tập trung ý cho mỗi mũ màu. Tuy nhiên, một số trường hợp đặc biệt nếu cần bất kì thành viên nào cũng có thể đề nghị góp thêm ý vào cho 1 mũ màu nào đó (tuy vậy vẫn phải giữ đủ thời lượng cho mỗi mũ màu).
Bước 1 (Mũ trắng): Tất cả các ý kiến đóng góp vào chỉ chứa sự thật, bằng chứng hay dữ kiện, thông tin. Đội mũ này tức là: “Hãy cởi bỏ mọi thành kiến, mọi tranh cãi, cởi bỏ mọi dự định và hãy tập trung nhìn vào cơ sở dữ liệu”.
Bước 2 (Mũ xanh lá cây): Tạo ra các ý kiến làm sao để giải quyết. Các sáng tạo, các cách thức khác nhau, các kế hoạch, các sự thay đổi.
Bước 3: Đánh giá các ý kiến
– Dùng mũ xanh lá cây để đánh giá các giá trị cuả các ý kiến đã đưa ra.
– Dùng mũ vàng để viết ra danh mục các lợi ích đạt được: Tại sao vài ý kiến sẽ chạy tốt và tại sao nó mang lại lợi ích?
– Đội mũ đen để viết các đánh giá và các lưu ý.
– Mũ đen là mũ có giá trị nhất. Nó có tác dụng để chỉ ra tại sao các đề nghị hay ý kiến không thích hợp (hay không hoạt động được) cùng với các dữ kiện, với kinh nghiệm sẵn có, với hệ thống đang hoạt động, hoặc với chế độ đang được theo. Mũ đen là khi ta tính đến sự hợp lý.
Bước 4 (Mũ đỏ): Viết ra hoặc bày tỏ các phản ứng, trực giác tự nhiên và các cảm giác. Mũ đỏ cho phép người suy nghĩ đặt xuống các trực cảm mà không cần bào chữa.
Bước 5 (Mũ xanh da trời): Tổng kết và kết thúc buổi làm việc
– Mũ xanh da trời là sự nhìn lại các bước trên hoặc là quá trình điều khiển. Nó sẽ không nhìn đến đối tượng mà là nghĩ về đối tượng (thí dụ như ý kiến “đội cho tôi cái mũ xanh lá cây, tôi cảm giác rằng có thể làm được nhiều hơn về cái mũ xanh này”).
Lưu ý: các bước trên không hoàn toàn nhất thiết phải theo đúng thứ tự như nêu trên mà có thể thay đổi linh hoạt tùy vào từng trường hợp.
Ưu và nhược điểm của phương pháp tư duy 6 chiếc mũ
Cuốn sách về 6 chiếc mũ tư duy. (Ảnh: Internet)
Ưu điểm
Phương pháp tư duy “6 chiếc mũ” cho phép chúng ta đơn giản hóa lối tư duy, mọi người chỉ xem xét một khía cạnh tại một thời điểm, nhờ đó hướng đưa tư duy của mọi người cùng hướng về một phía, tránh sự tranh cãi và hao phí sức lực của nhau. Đây là một phương pháp đơn giản mà đem lại hiệu quả to lớn: không những tìm được cách giải quyết vấn đề hiệu quả nhất trong một thời gian ngắn, mà còn không ảnh hưởng đến cái tôi của mỗi người.
Nhược điểm
Trong một số trường hợp, điều hành cuộc họp theo phương pháp 6 chiếc mũ tư duy có thể gây ra gượng gạo, hơn nữa phương pháp này cũng đòi hỏi tính toán thời gian chính xác để không bị kéo dài thời gian thảo luận. Phương pháp này phù hợp với trường hợp cần giải quyết vấn đề hệ trọng, cần tham khảo ý kiến của nhiều người. Những cuộc họp ngắn, không có nhiều thời gian cần xem xét phương pháp này có thật sự phù hợp hay không.
Tổng kết
6 chiếc mũ tư duy là một phương pháp giúp chúng ta tư duy hiệu quả hơn, là công cụ để giải quyết vấn đề trong công việc và cuộc sống nhanh chóng nhờ sự tập trung của trí thông minh, kinh nghiệm và kiến thức. Hãy thử áp dụng phương pháp tư duy này và trải nghiệm tính hiệu quả của nó nhé. Chúc bạn thành công.
