Dystopia là thuật ngữ fan khoa học viễn tưởng thường xuyên được nghe đến. Nhưng thực sự dystopia là gì? Cùng tìm hiểu nhé.
Định nghĩa dystopia
Dystopia (phản địa đàng) là từ gốc hy lạp, dùng để chỉ các xã hội, các thế giới phát triển theo hướng tiêu cực hoặc đáng sợ. Dịch thô ra, dystopia là “nơi không tốt.” Các xã hội dystopia xuất hiện nhiều trong các tác phẩm nghệ thuật, đặc biệt các tác phẩm lấy bối cảnh tương lai. 1984 và Brave New World là hai tác phẩm dystopia nổi tiếng nhất. Đặc trưng của các tác phẩm thuộc dòng dystopia là thể hiện sự phi nhân tính, chế độ độc tài, thảm hoạ môi trường, và các yếu tố liên quan đến sự thoái hoá xã hội khác. Các xã hội dystopia xuất hiện trong rất nhiều dòng viễn tưởng và thường dùng để nói về các vấn đề đang tồn tại trong xã hội lúc bấy giờ, chẳng hạn như về môi trường, chính trị, kinh tế, tôn giáo, tâm lý, đạo đức, khoa học và/hoặc công nghệ, những vấn đề nếu không được giải quyết sẽ đưa xã hội đến một tương lai dystopia.
Nguồn gốc từ dystopia
Dystopia là một biến thể của từ utopia. Utopia là phiên âm tiếng Anh của từ οὐτόπος (ou-topos), tức “nơi không tưởng” trong tiếng Hy Lạp, lần đầu sử dụng bởi Thomas More trong tác phẩm cùng tên xuất bản năm 1516. Ban đầu utopia chỉ có nghĩa là “nơi không tồn tại,” nhưng về sau âm ou- (tức “không“) bị lẫn với âm eu- (tức “tốt đẹp”), và utopia trở thành “nơi hoàn hảo.” Dystopia thay tiền tố οὐ- (tức “không tồn tại”) bằng tiền tố δυσ- (tức “xấu xa”), tạo thành từ mang nghĩa “nơi xấu xa,” từ trái nghĩa của utopia. Từ này lần đầu được dùng bởi J. S. Mill trong bài phát biểu quốc hội năm 1868.
Lịch sử ra đời
Năm 1818, nhiều thập niên trước khi từ dystopia xuất hiện, Jeremy Bentham đã đề nghị sử dụng từ cacotopia (dùng tiền tố κακόs-, tức “đồi bại, ghê tởm” để thay cho tiền tố οὐ-) để làm từ trái nghĩa với utopia. Mặc dù sau này dystopia trở nên thịnh hành hơn hẳn, cacotopia vẫn đôi khi được nhắc tới, chẳng hạn như Anthony Burgess, tác giả A Clockwork Orange, đã nói rằng từ Orwell dùng từ này trong 1984 thì hợp hơn vì “nghe nó mạnh hơn dystopia.”
Theo từ điển Oxford, từ dystopia lần đầu tiên được John Stuart Mill dùng trong bài phát biểu trước Hạ Nghị Viện Anh năm 1868. Trong bài nói của mình, Mill lên án chính sách đất đai của chính phủ: “Có lẽ nói chúng nghe như utopia thì hơi quá, chúng phải bị gọi là dys-topia, hoặc caco-topia. Thứ thường được gọi là utopia sẽ quá hoàn hảo để có thể đưa vào thực tế; nhưng những chính sách này quá tệ hại để đưa vào thực tế.”
