Godzilla xuất hiện vào năm 1954 trong tác phẩm điện ảnh cùng tên của đạo diễn Ishiro Honda. Trong tiếng Nhật, Godzilla được gọi là “ゴジラ – Gojira”, ghép từ hai chữ “ゴリラ- Gorira – Khỉ đột” và “鯨 – Kujira – Cá voi”. Ban đầu, Godzilla được xây dựng là sinh vật giả tưởng thể hiện sức mạnh của khỉ đột và khả năng sống dưới nước với thể trạng to lớn, khổng lồ như cá voi. Nhưng sau cùng, nó đã được thiết kế dựa trên hình dáng của khủng long, kết hợp các đặc điểm của khủng long bạo chúa Tyrannosaurus, khủng long chân chim Iguanodon và vây lưng từ loài khủng long vây kiếm Stegosaurus.
Trong suốt hơn sáu thập niên hình thành và phát triển, Godzilla đã có tầm ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống tinh thần của người Nhật, gắn liền với tuổi thơ của biết bao thế hệ khán giả. Godzilla còn là hiện thân, đại diện cho một sự kiện lịch sử đầy tang thương trong thế kỷ 20 của nước Nhật.
Vua quái vật sinh ra từ chiến tranh hạt nhân
Vào ngày 06/08 và ngày 09/08 năm 1945, quân đội Mỹ đã lần lượt ném bom nguyên tử xuống thành phố Hiroshima và thành phố Nagasaki làm khoảng 220 nghìn người tử vong và bị thương. Đế quốc Nhật đã tuyên bố đầu hàng sau sự kiện trên, kết thúc Chiến tranh thế giới thứ hai. Hoa Kỳ chiếm đóng Nhật Bản và ban hành các chính sách nghiêm cấm mọi ghi chép, tin tức về hậu quả sau chiến tranh.
Sau năm 1952, khi thời kỳ chiếm đóng kết thúc, đã có nhiều nhà báo, phóng viên khai thác về sự ảnh hưởng của bom nguyên tử nhưng không thu hút được sự chú ý. Mãi cho đến ngày 22/01/1954, sự kiện tàu đánh cá Daigo Fukuryu Maru (第五福龍丸) bị phơi nhiễm phóng xạ sau vụ thử bom hydro được thực hiện tại đảo san hô Bikini đã làm dấy lên phong trào chống vũ khí hạt nhân lúc bấy giờ.
Đảo Bikini là nơi Mỹ thử nghiệm nhiều loại vũ khí chiến tranh khác nhau, trong đó có Castle Bravo, vũ khí hạt nhân mạnh nhất từng được Hoa Kỳ kích nổ. Khi tàu Daigo Fukuryu Maru di chuyển qua khu vực này đã bị ảnh hưởng bởi bụi phóng xạ mà người dân gọi là tro Tử thần. Tất cả 23 ngư dân trên thuyền đều ngã bệnh vì hội chứng bức xạ cấp tính và câu chuyện của họ nhanh chóng trở thành một cơn sốt, khiến cả nước Nhật hoang mang, sợ hãi.
Đạo diễn Ishiro Honda từng chia sẻ rằng: “Tôi đã lấy các đặc điểm của bom nguyên tử và áp dụng chúng cho Gojira. Kết cấu da của nó được mô phỏng gần giống với những vết sẹo lồi của những người sống sót sau vụ ném bom ở Hiroshima. Vũ khí đặc trưng của nó là chùm nhiệt nguyên tử, được tạo ra bởi năng lượng hạt nhân bên trong sinh vật, phóng qua hàm để hủy diệt các thành phố khắp Nhật Bản”.
Con quái vật đầu tiên
Bộ phim đầu tiên về Godzilla được sản xuất bởi hãng Toho, công chiếu ngày 27/10/1954 tại Nagoya và phát hành trên khắp nước Nhật vào ngày 03/11/1954 với tựa đề là “Gojira”. Ở thời điểm đó, đây là tác phẩm điện ảnh có kinh phí cao nhất của Nhật Bản (100 triệu yên) và thu về được 183 triệu yên doanh thu phòng vé (tương đương 1,1 tỷ yên vào năm 2019).
Phim được đạo diễn bởi Ishiro Honda với hiệu ứng kỹ xảo đặc biệt do Eiji Tsuburaya tạo nên. Eiji đã sử dụng diễn viên mặc trang phục mô phỏng hình dạng quái vật để xây dựng nên Godzilla. Hai diễn viên Haruo Nakajima và Katsumi Tezuka đã thay nhau mặc bộ đồ nặng đến 100kg để hóa thân thành Vua quái vật. Họ phải trải qua nhiều khó khăn như rơi vào tình trạng thiếu oxy, chịu nóng và bị chấn thương khi đóng các cảnh quay hành động đập phá trên các mô hình thu nhỏ. Diễn viên Nakajima còn giảm đến 20kg trong quá trình sản xuất Godzilla.
Giám đốc nghệ thuật Akira Watanabe là người thiết kế tạo hình cho Godzilla. Ông đã kết hợp các thuộc tính của loài khủng long để tạo nên loài vật giả tưởng có tư thế đứng thẳng, cơ thể mọc gai trên lưng và đuôi, cánh tay và thân hình nổi rõ các cơ bắp chắc khỏe.
Tiếng gầm thét của con quái vật được đảm nhận bởi nhà soạn nhạc Akira Ifukube. Ông tạo tiếng gầm bằng cách cọ xát dây đàn contrabass (đại hồ cầm) đã được nới lỏng bằng găng tay da, thu âm và điều chỉnh tốc độ phát chậm lại.
Trên màn ảnh, Godzilla bộc lộ sự tàn bạo theo cách chưa từng có trong điện ảnh: phóng túng, vô tri và bừa bãi. Con người trở nên bất lực trước sự hủy diệt tàn bạo của quái vật khi nó tàn phá thành phố thành đống tro tàn. Bộ phim phản ánh được sự tác động của vũ khí hủy diệt là bom hạt nhân đến cuộc sống nhân loại và gợi nhớ về những ký ức đau thương thời kỳ hậu chiến.
Tuy nhiên, khi phim công chiếu tại Mỹ với tựa đề “Godzilla: King of the Monsters” vào năm 1956 đã bị cắt bớt còn 80 phút so với bản gốc 96 phút và có 20 phút cảnh quay bổ sung với sự xuất hiện của nhân vật nhà báo Steve Martin (Raymond Burr đóng). Thế rồi một tác phẩm điện ảnh đề cập đến nỗi sợ hãi của người dân Nhật Bản về bức xạ và những ảnh hưởng lâu dài, hậu quả nghiêm trọng của bom nguyên tử đến loài người đã biến thành một bộ phim quái vật chung chung bị giới chuyên môn Mỹ phê phán. Mãi cho đến năm 2004, khán giả quốc tế mới được xem phiên bản đầy đủ của Nhật Bản và thấu hiểu những thông điệp điện ảnh ý nghĩa được truyền tải qua Godzilla.
Tượng đài của dòng phim Kaiju
“怪獣 – Kaiju” trong tiếng Nhật được hiểu là quái thú, gồm có hai loại: “大怪獣 – Daikaiju – Đại quái thú”, những sinh vật khổng lồ và “怪人 – Kaijin”, quái vật có kích cỡ nhỏ hơn, tương đương với con người. Thông thường, từ Kaiju dùng để chỉ dòng phim Daikaiju là những bộ phim viễn tưởng “bom tấn” về các con quái vật to lớn khiến nhân loại sợ hãi và ám ảnh.
Khi tác phẩm Gojira (1954) ra mắt, nó đã mở đường cho dòng phim Kaiju (怪獣映画 – Kaiju eiga) phát triển. Nối tiếp sự thành công của bộ phim tiên phong, các phần phim tiếp theo đã lần lượt giới thiệu những kẻ thù của Godzilla như quái vật Anguirus trong “Godzilla Raids Again” (1955) và đối thủ đầy duyên nợ King Kong trong “King Kong vs Godzilla” (1962). Tiếp theo là quái vật Mothra trong “Ghidorah, the Three Headed Monster” (1964). Giai đoạn thập niên 60, Godzilla được xây dựng là một thế lực mạnh mẽ, đánh bại những kẻ xấu đến phá hoại sự sống. Và vũ trụ tập hợp các loài Kaiju bá đạo nhất đã xuất hiện, thu hút khán giả dõi theo cuộc chiến kịch tính của những sinh vật khổng lồ.
Kể từ tác phẩm “Son of Godzilla” (1967) đến các phim sản xuất trong thập niên 70, Godzilla dần trở thành nhân vật chính diện với tạo hình gần gũi thân thiện hơn, không gai góc, dữ tợn như cũ. Godzilla được xây dựng theo quan điểm anh hùng với các hành động ý nghĩa như chống vũ khí hủy diệt của đế quốc Mỹ trong “Godzilla vs. Mechagodzilla” (1974).
Đến đầu thời kỳ Heisei (1989 – 2019), quái vật huyền thoại trở lại bằng một diện mạo mới với kích cỡ, khả năng hủy diệt kinh khủng hơn. Nó tiếp tục công cuộc phá hoại, gieo rắc nỗi sợ hãi cho loài người qua “The Return of Godzilla” (1984). Từ đây, Godzilla tiếp tục hành trình cũ, lao vào các trận đánh khốc liệt với kẻ thù; đáng chú ý nhất là đối thủ truyền kiếp con rồng ba đầu hùng mạnh nhất King Ghidorah trong “Godzilla vs King Ghidorah” (1991).
Năm 1998, Hollywood ra mắt Godzilla phiên bản Mỹ với tạo hình khác xa bản gốc khiến khán giả phản đối và chỉ trích gay gắt khi Godzilla đã hóa thành khủng long bạo chúa hung dữ. Kể từ những năm 2010, với kỹ xảo điện ảnh tân tiến, người Mỹ đã tái sản xuất và đem lại hình ảnh Vua quái vật nguyên bản qua tác phẩm “Godzilla” (2014). Sau đó, Godzilla tiếp tục khuynh đảo nước Mỹ với “Godzilla: King of the Monsters” (2019) và “Godzilla vs Kong” (2021).
Trong thời kỳ này, tại Nhật, hãng Toho tiếp tục cho lên sóng một siêu phẩm mới mang tên “Shin Godzilla” (2016), thể hiện hiệu ứng kỹ xảo mãn nhãn, hình ảnh sống động, hoành tráng không thua kém các tác phẩm Hollywood. Bộ phim tạo cú nổ lớn tại phòng vé và được giới chuyên môn đánh giá cao khi thu về 78 triệu USD trên toàn thế giới, trở thành phim live-action của Nhật Bản có doanh thu cao nhất vào năm 2016. Godzilla giờ đây là hiện thân cho sự nổi dậy của thiên nhiên, qua đó nêu cao tình thần đoàn kết, mạnh mẽ của người Nhật trước thiên tai.
Godzilla đã khởi xướng cho vũ trụ Kaiju, tạo nguồn cảm hứng cho sự ra đời của những hình tượng quái vật sau này như: Gamera, Repticulus, Gorgo, Yong và Pulgasari.
Biểu tượng văn hóa đại chúng
Godzilla không chỉ là vị Vua quái vật của dòng phim Kaiju, một thương hiệu điện ảnh, mà còn là một trong những biểu tượng văn hóa Nhật Bản nổi tiếng toàn cầu. Trong hơn 65 năm qua, sinh vật khổng lồ này trở thành đề tài được khai thác trên các phương tiện truyền thông khác nhau như điện ảnh với 32 phim của Toho sản xuất và 4 phim của Hollywood, các trò chơi điện tử, tiểu thuyết, truyện tranh, phim hoạt hình, sách ảnh…
Con quái vật được tạo nên từ sự kiện đau thương liên quan đến chiến tranh hạt nhân đã vươn mình ra thế giới để trở thành một trong những sinh vật hư cấu vĩ đại nhất lịch sử điện ảnh. Năm 1996, Godzilla giành được giải thưởng “Thành tựu trọn đời MTV” (MTV Lifetime Achievement Award) và được vinh danh với ngôi sao trên đại lộ danh vọng ở Hollywood vào năm 2004.
Godzilla chính là nguồn cảm hứng để các đạo diễn tên tuổi của điện ảnh thế giới như Steven Spielberg tạo nên “Hàm cá mập” (1975) và “Công viên kỷ Jura” (1993) hay giúp các nhà làm phim Martin Scorsese, Tim Burton tìm ra nguồn cảm hứng sáng tạo.
Tại Nhật Bản, vào tháng 4/2015, Chính quyền quận Shinjuku của Tokyo đã phong Godzilla là cư dân đặc biệt và đại sứ du lịch chính thức với lời tuyên bố: “Godzilla là nhân vật đại diện cho niềm tự hào của Nhật Bản”.
Với nhiều người Nhật, họ tin rằng Godzilla không phải là một nhân vật hư cấu, nó có thật và tồn tại dưới lòng Thái Bình Dương sâu thẳm. Nó nhắc nhở họ về một biến cố lịch sử với quá khứ đau thương và thái độ, cách hành xử của con người trước thiên nhiên.
