17-06-2010
Nhiều người có mạch chậm vẫn sinh hoạt bình thường, nhưng khi có các dấu hiệu choáng váng, ngất lịm thì mới lo lắng và đến hỏi ý kiến bác sĩ. Bài viết này nhằm giải đáp phần nào về vấn đề đó.
Thế nào là mạch chậm?
– Mạch là nhịp đập của động mạch, thường bắt ở cổ tay. Nhịp tim là nghe ở tim hoặc biểu hiện trên điện tâm đồ. Mạch và nhịp tim thường bằng nhau, mạch bình thường từ 60-80 lần/phút. Mạch chậm được quy định là dưới 60 lần/phút. Gặp trường hợp mạch chậm, cần phải làm điện tâm đồ để xác định bản chất của nhịp chậm.
– Tim hoạt động do sự chỉ huy của hệ thống dẫn truyền tự động đi từ nhĩ xuống thất. Hệ thống này do nút xoang (keith flack) chỉ đạo. Phải làm điện tâm đồ mới biết được tim đập do nút xoang chỉ huy gọi là “nhập xuống”. Nút xoang chịu ảnh hưởng của thần kinh giao cảm và phó giao cảm, nên nhịp xoang có thể thay đổi nhanh lên hay chậm đi trong một số bệnh toàn thân hoặc do thuốc. Nhịp chậm do nút xoang bị suy giảm, do một số nguyên nhân khác và do bloc nhĩ thất. Cần quan tâm đến loại mạch chậm do bloc nhĩ thất và mạch chậm xoang.
Mạch chậm do bloc nhĩ nhất
Có 35-67% các ca bloc nhĩ thất có cơn Adams Stokes. Bệnh do Adams người Iceland phát hiện từ năm 1827. 30 năm sau, Stokes bổ sung thêm. Cơn Adams Stokes có thể xảy ra khi có nhịp nhanh thất, rung thất, bloc nhĩ thất hoàn toàn, có mạch chậm từ 36-40 lần/phút. Mạch chậm không thay đổi khi gắng sức hoặc dùng các thuốc tăng nhịp tim. Bệnh nhân hay bị hoa mắt, choáng váng, ngất xỉu xảy ra đột ngột, ít khi kéo dài quá 1-2 phút, thường không để lại di chứng thần kinh. Quan sát thấy đột nhiên tái mặt và thỉu đi, khi tỉnh dậy thường đỏ bừng mặt. Adams Stokes có 4 thể trên lâm sàng là: nhẹ, thấy choáng váng, cảm giác rơi hẫng, mặt tái xanh; vừa: ngất chớp nhoáng; nặng: cơn ngất kéo dài, mê; và có thể chết đột ngột. Người ta cho rằng, nhồi máu cơ tim hoặc tai biến mạch máu não có thể là nguyên nhân hay hậu quả của cơn Adams Stokes.
– Bloc nhĩ thất hoàn toàn thường xuyên: Mạch chậm ổn định 30-40 lần/phút, đều. Nghe tim thỉnh thoảng thấy một nhát bóp mạnh gọi là “sóng đại bác”.
– Bloc nhĩ thất kịch phát: Bình thường vẫn nhịp xoang, đột nhiên có bloc nhĩ thất 10-15 phút rồi tự hết. Hay bị ngất, có cơn Adams Stokes nhẹ hay vừa, có cơn nhịp nhanh thất hoặc ngừng tim.
– Bloc nhĩ thất không ổn định: Là loại trung gian giữa hai loại trên, cũng hay có cơn ngất liên tiếp. Điện tim thì lúc có nhịp xoang, lúc có bloc nhĩ thất.
Mạch chậm xoang
– Mạch chậm có thể gặp ở người bình thường hay ở người cường phế vị. Gặp ở mọi lứa tuổi, tỷ lệ nam nữ bằng nhau, huyết áp bình thường, tim giảm tần số. Người cường phế vị tiết nhiều nước bọt, hay vã mồ hôi, nhu động ruột tăng. Mạch chậm có khi do bẩm sinh. Các trường hợp trên không cần điều trị. Nếu khó chịu, nhức đầu nhiều có thể dùng atropin.
– Mạch chậm có thể gặp ở những vận động viên thể dục thể thao thi đấu các môn cần thể lực mạch như bóng đá, nâng tạ, chạy đường dài. Tiêu chuẩn của vận động viên lúc nghỉ ngơi về mạch là 40-60 phút, trung bình là 50. Càng tập luyện nhiều mạch càng chậm.
– Do dùng thuốc digital, amodaron, verapamin, thuốc chẹn bêta, thời gian kéo dài gây mạch chậm. Digital dùng lâu hay tích lũy thuốc. Do đó, khi sử dụng các thuốc trên phải theo dõi mạch. Nếu thấy mạch chậm dưới 60 lần/phút phải ngừng thuốc ngay.
– Hội chứng tăng áp lực sọ não: Gặp trong các trường hợp u não, khối máu tụ trong não do chấn thương sọ não có mạch chậm.
– Vàng da kéo dài do u tụy do sỏi mật cũng là nguyên nhân gây ra mạch chậm. Bình thường không có muối mật trong máu và nước tiểu, khi tắc mật thì muối mật xuất hiện trong huyết thanh và trong nước tiểu bệnh nhân. Muối mật tăng gây mạch chậm và ngứa. Mạch chậm còn gặp ở bệnh thương hàn, bạch hầu.
Trong thời kỳ dưỡng bệnh của các bệnh nhân nhiễm khuẩn, nhiễm độc cũng có hiện tượng mạch chậm, vì sau khi bị bệnh, nhiều chức năng trong cơ thể bị suy giảm. Sau khi dưỡng bệnh một thời gian, mạch sẽ trở lại bình thường.
Về điều trị
Mạch chậm xoang không có triệu chứng thường không phải điều trị, nếu cần thì dùng các thuốc cường giao cảm, atropin… và điều trị các nguyên nhân kể trên. Mạch chậm do bloc nhĩ thất hoàn toàn có hay không có cơn Adams Stokes và không có hy vọng hồi phục, nhịp tim dưới 40 lần/phút, có khoảng nghỉ dưới 3 giây khi thức và loạn nhịp chậm xoang có triệu chứng đều phải đặt máy tạo nhịp. Có nhiều loại máy, tùy từng trường hợp cần phải khám và có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa tim mạch.
BS. NGUYỄN ĐỨC LÊTheo SK&ĐS
