Cây mai xù cổ thụ (dáng trực)
Tôi đã từng theo chân anh Ngũ Quốc Thông, một người say mê sưu tầm cây kiểng và có cửa hàng kinh doanh cây cảnh nghệ thuật tại P. An Hoà, TP.Cần Thơ. Tuy vườn kiểng nhà anh chưa thuộc vào hàng đồ sộ, nhưng mỗi cây đều có một dáng thế kỳ thú khiến cho người xem vừa ngạc nhiên vừa say mê thích thú, đặc biệt là những cây có hình thù kỳ quái và dáng thế đa dạng, trong đó độc đáo nhất là mai nu và mai xù.
Đối với anh Thông, mỗi lần sở hữu được một cây xù dù là mai vàng, mai chiếu thuỷ, nguyệt quế hoặc khế anh đều cảm thấy sung sướng như vừa tìm được một báu vật.
Cho tới nay vẫn chưa có một tài liệu nào nói về “cây nu” và “cây xù” trên một cơ sở khoa học, chỉ biết rằng đó là những loại cây quý hiếm mang tính thẩm mỹ cao dành riêng cho người chơi kiểng. Theo ý kiến của các nghệ nhân cây kiểng thì mai nu là cây có thân u nần, nhiều cục to nhỏ chồng chất lên nhau hoặc nằm rải rác tạo thành những hình khối đa dạng, thoạt nhìn trông có vẻ kỳ quái và đầy ấn tượng. Còn mai xù thì hình dáng xù xì, da sần sùi, nổi nhiều gai nhỏ, đều đặn, có khi phình to cũng có khi thuôn dài, sắp xếp theo hình đơn khối hoặc đa khối, tạo cho cây thêm phần lạ lẫm và hấp dẫn.
Theo quan niệm tín ngưỡng của dân gian, người tu thành tiên, thú tu thành người và cây tu thành thú nên người chơi kiểng rất thích tạo dáng hoá long, hoá hổ, hoá lân hoặc dạng 12 con giáp để gởi gấm tâm tư, tình cảm vào thế dáng và đường nét thân cành. Người xưa cũng có câu “Sơn trung tự hữu thiên niên thọ. Thế thượng nan phùng bách tuế nhân” (Trên núi ngàn năm cây vẫn có. Con người trăm tuổi rất khó tìm). Chính vì thế mà mỗi khi phát hiện được những cây dị dạng chẳng hạn như gốc rễ lâu năm ngoằn ngoèo, thân hình lồi lõm, vặn vẹo, da nổi u sần sùi, đóng rong rêu họ đều cho đó là kỳ mộc, lão mộc.
Nhưng trong thiên nhiên, việc phát hiện một cây kỳ quái chẳng khác nào mò kim đáy biển nên nhiều nghệ nhân đã áp dụng kỹ thuật lão hoá bằng cách lột vỏ, đục khoét trên các phần gỗ mục hoặc các mắt, các sẹo cũ trên thân cây để tạo sẹo, vết sần, có khi còn sử dụng cả hoá chất giống như các nhà hội hoạ và điêu khắc dùng đường nét, màu sắc để mô tả cái đẹp mang dấu ấn sáng tạo tài hoa của mình. Trong quá trình tìm về cái đẹp, con người luôn luôn khám phá và hướng về cái mới, cái thiên tạo để nâng niu chăm sóc. Muốn vậy, người chơi phải có kỹ năng và kinh nghiệm làm vườn, nhất là các công đoạn cắt ghép, uốn sửa, tạo dáng nhằm lột tả hết vẻ đẹp của cây và nâng lên thành những tác phẩm hoàn chỉnh nhằm làm thoả mãn nhu cầu thưởng ngoạn của quần chúng.
