Mới đây, Bệnh viện Nhi Trung ương đã tiếp nhận 2 bé trai 7 tuổi và 4 tuổi nhập viện trong tình trạng nguy kịch do ngộ độc nấm. Dù đã được các bác sỹ tích cực cấp cứu, 2 cháu bé đã tử vong sau 7 ngày điều trị. Từ bài học thương tâm của cả gia đình dân tộc nghèo, chúng tôi viết bài này để ghi nhớ các đặc điểm nhận dạng 4 loại nấm độc thường gặp ở Việt Nam, giúp bạn đọc cảnh giác tránh hái nhầm, ăn nhầm nấm độc.
NHẬN BIẾT 4 LOẠI NẤM CỰC ĐỘC
1.Nấm có chứa Amatoxin (nấm độc tán trắng, nấm độc trắng hình nón)
Nấm tán trắng (Amanita verna)
Nấm có chứa Amatoxin này thường mọc thành cụm từng hoặc đơn chiếc trên mặt đất trong rừng.
Nấm trắng hình nón (Amanita Virosa)
Về mũ nấm, loại nấm này có màu trắng tinh khiết, bề mặt nhẵn bóng, lúc non đầu tròn hình trứng, dính chặt vào cuống nấm. Khi trưởng thành, mũ nấm phẳng với đường kính khoảng 5 – 10 cm (nấm tán trắng), hoặc khum hình nón với đường kính 4 – 10 cm (nấm hình nón).
Mặt dưới mũ nấm (phiến nấm) có màu trắng. Cuống nấm có màu trắng, vòng cuống dạng màng ở đoạn trên gần sát với mũ, chân cuống phình dạng củ và có bao gốc hình đài hoa.
Thịt nấm mềm, màu trắng, mùi thơm dịu (nấm tán trắng), mùi khó chịu (nấm độc hình nón).
Loại nấm này có độc tố chính là các Amanitin (Amatoxin) có độc tính cao, tác động lên nguyên sinh chất tế bào, gây phá hủy tế bào, đặc biệt là tế bào gan gây suy gan cấp.
Triệu chứng nhiễm độc thường xuất hiện muộn (từ 6-24h) như đau bụng, nôn, ỉa lỏng, vàng da, xuất huyết, tiểu ít, hôn mê…Việc điều trị cần tiến hành càng sớm càng tốt để giảm nguy cơ tử vong.
2.Nấm độc có chứa muscarin (Nấm mũ khía nâu xám) (Inocybe fastigiata hoặc Inocybe rimosa)
(Nấm mũ khía nâu xám) (Inocybe fastigiata hoặc Inocybe rimosa)
Nấm độc có chứa muscarin thường mọc trên mặt đất trong rừng, hoặc nơi có nhiều lá cây mục nát.
Loại nấm này có mũ nấm hình nón đến hình chuông, đỉnh nhọn, có các sợi tơ màu từ vàng đến nâu tỏa ra từ đỉnh xuống mép mũ. Khi già, mép mũ nấm bị xẻ thành các tia riêng rẽ. Đường kính mũ nấm 2 – 8 cm.
Phiến nấm lúc non màu hơi trắng, gắn chặt vào cuống, khi già có màu xám hoặc nâu, tách rời khỏi cuống.
Cuống nấm có màu từ hơi trắng đến vàng nâu, dài 3 – 9 cm, chân không phình dạng củ, không có vòng cuống. Thịt nấm màu trắng.
Loại nấm này có độc tố chính là muscarin, tác động lên hệ thần kinh phó giao cảm, gây các triệu chứng như vã mồ hôi, khó thở, thở rít, mạch chậm, hôn mê, co giật. Triệu chứng xuất hiện sớm (15 phút – vài giờ), khỏi bệnh sau 1- 2 ngày, hiếm khi tử vong.
3.Nấm độc chứa độc tố gây rối loạn tiêu hóa (nấm ô tán trắng phiến xanh)
Nấm ô tán trắng phiến xanh) (Chlorophyllum molybdites)
Đây là loại nấm mọc thành từng cụm hoặc đơn chiếc ở ven chuồng trâu bò, trên bãi cỏ, ruộng ngô và 1 số nơi khác.
Mũ nấm của loại nấm này lúc còn non hình bán cầu dài, màu vàng nhạt, có các vảy nhỏ màu nâu nhạt hoặc xám nhạt. Khi trưởng thành mũ nấm hình ô hoặc trải phẳng, màu trắng, đường kính 5 – 15 cm, trên bề mặt mũ có các vảy mỏng màu nâu bẩn dày dần về đỉnh mũ.
Phiến nấm lúc non có màu trắng, lúc già có ánh màu xanh nhạt hoặc xanh xám, nấm càng già màu xanh càng rõ. Cuống nấm có màu từ trắng đến nâu hoặc xám, có vòng ở đoạn trên gần sát với mũ, chân cuống không phình dạng củ và không có bao gốc, cuống dài 10 – 30 cm. Thịt nấm có màu trắng.
Đây là loại nấm thuộc nhóm chất độc kích thích đường tiêu hóa dạ dày – ruột. Chất độc tác động nhanh chóng gây buồn nôn, ói mửa, đau bụng, chuột rút và tiêu chảy. Triệu chứng xuất hiện sớm sau ăn từ 20 phút – 4 giờ, và giảm dần cho tới 2-3 ngày.
4.Nấm thức thần hay Nấm Psilocybe (: Psilocybe pelliculosa)
Độc tố chính của nấm là psilocybin và psilocin gây rối loạn tâm thần (ảo giác, rối loạn cảm xúc, dễ kích động). Triệu chứng xuất hiện sớm (1 giờ sau ăn)và khỏi sau 12-24 giờ.
Nấm thức thần thường mọc nơi những chỗ có phân bò, cỏ mục hay gỗ mục. Mũ nấm đường kính 1- 2 cm, màu nâu vàng (khi khô đổi màu rơm), hình nón, phủ một lớp nhày trong. Phiến nấm lúc non có màu trắng, lúc già có ánh màu xanh nhạt hoặc xanh xám, nấm càng già màu xanh càng rõ. Cuống nấm rất dài, mỏng manh, màu như mũ nấm, có khi chuyển màu xanh lục hoặc lam. Thịt nấm có màu nâu nhạt, mùi nhẹ, vị nhạt.
Cần loại bỏ những hiểu biết sai lầm về nấm
BS Phạm Thị Thanh Tâm-Trưởng khoa Chống độc, Trung tâm cấp cứu chống độc, Bệnh viện Nhi Trung ương cho biết, một số quan niệm sai lầm mà người cần tránh hiện nay. Ví dụ như, có người nghĩ nấm độc thường có màu sặc sỡ nhưng thực tế, có những loài nấm thường gây chết người ở các tỉnh phía Bắc nước ta là các loài nấm có màu trắng tinh khiết (nấm độc tán trắng và nấm độc trắng hình nón).
Bên cạnh đó, có người cho rằng, nấm có sâu bọ, côn trùng ăn là không độc. Tuy nhiên, đây là quan niệm sai lầm vì độc tố nấm không tác dụng đối với côn trùng, sâu bọ, kiến, ốc sên.
Một số người thử cho động vật ăn trước nếu không chết là nấm không độc. Điều này chỉ đúng với một số loài nấm và một số loài động vật. Nhiều loài động vật không nhạy cảm với độc tố amatoxin qua đường tiêu hóa. Hơn nữa loài nấm có amatoxin gây chết người trung bình phải 12 giờ sau ăn nấm mới xuất hiện triệu chứng đầu tiên và động vật thường chết ở ngày thứ 5 – 7 sau ăn nấm.
Kể cả việc thử nấm bằng thìa bạc, đũa bạc nếu có chuyển màu là nấm độc cũng là sai vì độc tố nấm không làm bạc chuyển màu.
Các bác sĩ Bệnh viện Nhi Trung ương khuyến cáo, người dân không nên hái nấm hoang dại để ăn.
Khoa Chống độc
Trung tâm Cấp cứu và chống độc
