Phương pháp nghiên cứu định tính ngày nay dần trở thành một trong những phương pháp không thể thiếu trong các bài luận cuối khóa hay các đề tài nghiên cứu khoa học. Định tính là gì? Định tính có khác gì với định lượng không? Phương pháp này có ưu và nhược điểm gì? Khi nào thì nên sử dụng phương pháp định tính?… Hãy cùng Luận Văn Việt tìm hiểu chi tiết về chủ đề này nhé.
1. Phương pháp nghiên cứu định tính là gì?
1.1. Phương pháp định tính là gì?
Theo như trang Wikipedia công bố thì nghiên cứu định tính là một phương pháp điều tra nhằm thu thập sự hiểu biết sâu sắc về hành vi con người và những lý do ảnh hưởng đến hành vi này. Phương pháp nghiên cứu định tính sử dụng khá nhiều trong các lĩnh vực khoa học khác nhau, không chỉ là khoa học truyền thống mà còn cả nghiên cứu thị trường.
Các phương pháp nghiên cứu định tính không chỉ trả lời cho câu hỏi cái gì, ở đâu, khi nào mà còn trả lời cho câu hỏi lý do tại sao và làm thế nào. Do đó, các mẫu nhỏ tập trung thường được sử dụng nhiều hơn hàng loạt mẫu lớn.
1.2. Các phương pháp nghiên cứu định tính cơ bản
Các ví dụ về nghiên cứu định tính bên dưới sẽ giúp bạn có góc nhìn tổng quan hơn về phương pháp này.
Phương pháp phỏng vấn sâu
Phỏng vấn sâu là một trong những phương pháp nghiên cứu định tính được sử dụng nhiều nhất. Đây là một phương pháp thu thập thông tin được đánh giá là hiệu quả nhất trong việc cần lấy ý kiến cá nhân hiện nay.
Với phương pháp này, các bạn làm nghiên cứu khoa học sẽ lấy được ý kiến, quan điểm, kinh nghiệm của người được phỏng vấn để khai thác, phân tích thông tin này.
Trước khi bắt đầu phương pháp này, người thực hiện nghiên cứu cần lập cho mình một bộ danh sách câu hỏi hướng dẫn người thực hiện phỏng vấn với những câu hỏi “mở” để thu thập thông tin cần thiết nhất.
Phương pháp phỏng vấn có các dạng: Phỏng vấn có cấu trúc; Phỏng vấn bán cấu trúc; Phỏng vấn tự do.
Phương pháp thảo luận nhóm (phương pháp phỏng vấn nhóm)
Thảo luận nhóm được xem là một trong những phương pháp nghiên cứu khoa học nói chung và trong nghiên cứu định tính nói chung. Phương pháp này cho phép người tham gia phỏng vấn thể hiện ý kiến của họ và thảo luận một cách tích cực để đưa ra ý kiến thống nhất với vấn đề đặt ra.
So với phương pháp phỏng vấn chuyên sâu lấy ý kiến đánh giá từ cá nhân thì thảo luận nhóm lại có thể thu được kết quả mang tính đa chiều dưới nhiều góc độ tập thể, nhóm.
Phương pháp nghiên cứu tình huống
Nghiên cứu tình huống là phương pháp cho phép tìm hiểu, đánh giá một cách toàn diện và có chiều sâu về đối tượng nghiên cứu. Các tình huống nghiên cứu thường là các vấn đề xã hội, một quy trình làm việc, các sự kiện, hay một tổ chức, một cá nhân,….
Phương pháp này được sử dụng phổ biến trong các ngành khoa học như xã hội học, luật học, tâm lý, marketing, kinh doanh, giáo dục,…
Có 5 cách nghiên cứu tình huống thường dùng như: Nghiên cứu tình huống nhất thời; Nghiên cứu tình huống trường kỳ; Nghiên cứu tình huống trước – sau; Nghiên cứu tình huống hỗn hợp; Nghiên cứu tình huống so sánh.
Phương pháp nghiên cứu “Thay đổi đáng kể nhất” – (Most Significant Change – MSC)
Thay đổi đáng kể nhất là phương pháp được được sử dụng phổ biến trong lĩnh vực phát triển do hai tác giả Rick Davies và Jessica Dart nghiên cứu. MSC được dùng để theo dõi những thay đổi ở cộng đồng thông qua việc thu thập những thông tin dưới dạng câu chuyện về thay đổi đáng kể. Từ đó phân tích có hệ thống những câu chuyện tiêu biểu nhất từ cộng đồng và đưa ra lựa chọn các câu chuyện theo nhận thức của các nhóm, các cộng đồng có tính chất thay đổi đáng kể nhất.
Phương pháp này được sử dụng rộng rãi trong việc đánh giá tác động trong việc triển khai các chương trình/dự án; đánh giá hài lòng khách hàng/trải nghiệm của khách hàng sau khi sử dụng sản phẩm/dịch vụ trong các lĩnh vực khác như marketing, kinh doanh …
Sử dụng phương pháp này người nghiên cứu không đòi hỏi phải có hệ thống dữ liệu định kỳ. Đặc biệt có hiệu quả để phát hiện những thay đổi ngoài kế hoạch và đặc biệt là những thay đổi khó lường bằng các chỉ số báo định lượng.
Để thực hiện phương pháp MSC có thể kết các phương pháp như thảo luận nhóm (phương pháp phỏng vấn nhóm), phỏng vấn sâu, các công cụ trong PRA … trong quá trình thu thập thông tin.
Phương pháp quan sát
Quan sát là phương pháp thu thập dữ liệu trực tiếp từ đối tượng quan sát, người quan sát kết hợp với phương pháp thu thập dữ liệu trực tiếp từ đối tượng khảo sát để có được những kết quả cao.
Đối tượng quan sát rất đa dạng, có thể là một cá nhân, một nhóm người, một đơn vị, một sự kiện xã hội … Các hình thức thường dùng trong phương pháp quan sát như:
- Quan sát có tham gia
Phương pháp này đòi hỏi người quan sát cần có thời gian sống nhất định cùng môi trường với đối tượng quan sát. Thông thường quan sát có tham gia được tiến hành trong thời gian dài và liên tục.
- Quan sát không tham gia
Là phương pháp mà người quan sát không trực tiếp tham gia trong môi trường quan sát hay nhóm đối tượng cần quan sát. Họ quan sát với tư cách người ngoài cuộc. Quan sát không tham gia có ưu điểm lớn khi quan sát trong phạm vi rộng, lĩnh vực lớn hay nhóm người đông hay cả một cộng đồng dân cư.
- Quan sát công khai
Là hình thức quan sát mà nhà nghiên cứu thông báo rõ cho đối tượng được biết về phương pháp mà nhà nghiên cứu đang cần tìm hiểu vấn đề gì, nội dung để làm gì. Với phương pháp này, đối tượng được quan sát biết rõ về mục đích và nội dung của hoạt động quan sát.
- Quan sát bí mật
Đây là hình thức quan sát thường hay sử dụng khi thấy các hình thức quan sát công khai khó thu thập được những dữ liệu cần thiết. Với hình thức quan sát này, đối tượng được quan sát không hề biết về người quan sát và các nội dung quan sát và cùng không biết là mình được quan sát.
Phương pháp quan sát bí mật có khả năng đạt được hiệu quả lớn, thu thập được nhiều thông tin khách quan nhưng lại hơi khó khăn trong quá trình thực hiện.
2. Ưu nhược điểm của phương pháp nghiên cứu định tính
Ưu điểm: Cho phép người thực hiện nghiên cứu linh hoạt thay đổi cấu trúc phỏng vấn tùy theo ngữ cảnh và đặc điểm của đối tượng.
Phương pháp nghiên cứu định tính giúp người thu thập thông tin đào sâu được vấn đề và những ý kiến từ đối tượng nghiên cứu mà những câu hỏi định tính thông thường không trả lời được. Và tương đối có lợi cho các dự án nghiên cứu nhạy cảm hoặc mang tính chất cá nhân như tình dục, HIV, ma túy,…
Nhược điểm: Nếu không có sự chuẩn bị sẵn thì kết quả chương trình nghiên cứu sẽ rất thấp vì dễ bị lang mang khi nghiên cứu. Kết quả nghiên cứu định tính cũng đôi khi khá chủ quan, không thể hiện được hết dữ liệu cần thu thập và phân tích. Chính vì vậy khi lựa chọn phương pháp này để trình bày luận văn tốt nghiệp, cao học cần phải xem xét đến tính khả thi của phương pháp nghiên cứu đối với đề tài.
3. Khác biệt giữa nghiên cứu định tính và định lượng là gì?
- Về định nghĩa
Phương pháp nghiên cứu định tính: Chủ yếu thu thập dữ liệu bằng chữ và là phương pháp tiếp cận nhằm tìm cách mô tả và phân tích đặc điểm của nhóm người từ quan điểm của người nghiên cứu.
Phương pháp nghiên cứu định lượng: Chủ yếu thu thập dữ liệu bằng số và giải quyết quan hệ trong lý thuyết và nghiên cứu theo quan điểm diễn dịch.
- Về việc sử dụng lý thuyết
Phương pháp nghiên cứu định tính: Các nhà nghiên cứu sử dụng theo hình thức quy nạp, tạo ra lý thuyết, phương pháp nghiên cứu định tính còn sử dụng quan điểm diễn giải, giải thích và dùng thuyết kiến tạo trong nghiên cứu. Có nghĩa là các nhà nghiên cứu dựa vào các lý thuyết để xây dựng cho mình một hướng nghiên cứu phù hợp với điều kiện.
Phương pháp định lượng: Chủ yếu là kiểm dịch lý thuyết, sử dụng mô hình Khoa học tự nhiên thực chứng luận, phương pháp có thể chứng minh được trong thực tế và theo chủ nghĩa khách quan. Kết quả thu được thường là các con số và tính khách quan cao nên phương pháp định lượng có độ trung thực cao.
- Về cách thực thực hiện
Phương pháp định tính: Đây là một trong những nghiên cứu đòi hỏi ở nhà nghiên cứu khả năng quan sát và chọn mẫu cho phù hợp. Phương pháp nghiên cứu định tính chủ yếu sử dụng các biện pháp mang tính chủ quan như Quan sát, phỏng vấn chuyên sâu, thảo luận nhóm…
Đối với nghiên định lượng nhà nghiên cứu phải: Nghiên cứu thông qua các biến hoặc thu thập dữ liệu trong một thời điểm nhất định, hoặc quan sát theo thời gian và được thiết kế để nghiên cứu trong một trường hợp cụ thể.
Việc thực hiện một đề tài luận văn dựa theo phương pháp định tính hay định lượng cũng là quyết định cần phải xem xét kỹ lưỡng. Bạn có thể tham khảo hướng dẫn trình bày luận văn thạc sĩ của Luận Văn Việt để hiểu rõ hơn về cách làm bài luận văn của mình.
4. Một số đề tài sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính
- Phương pháp nghiên cứu định tính trong nghiên cứu hành vi người tiêu dùng Việt Nam về sản phẩm xe máy
- Nghiên cứu hành vi người tiêu dùng về nước uống tinh khiết tại thành phố Hồ Chí Minh
- Nghiên cứu hành vi người tiêu dùng để phát triển mô hình cửa hàng bán lẻ hiện đại của doanh nghiệp Việt Nam
- Nghiên cứu hành vi người tiêu dùng về dịch vụ giá trị gia tăng trên mạng di động băng rộng 3G và một số giải pháp hoàn thiện chiến lược marketing công ty Vinaphone
- Dự án chăm sóc bà mẹ trẻ em tại tỉnh Bình Định: Sinh đẻ của cộng đồng dân tộc thiểu số
- Dự án Tăng cường khả năng sẵn sàng đi học cho trẻ mầm non – Phương pháp nghiên cứu định tính và các kỹ thuật sử dụng trong kiểm định chất lượng giáo dục
- Dịch vụ băng rộng di động và nghiên cứu định tính về những nhân tố ảnh hưởng đến ý định mua của người tiêu dùng đối với dịch vụ này tại Hà Nội
- Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp và hành vi tiêu dùng: Nghiên cứu định tính trong ngành nước uống giải khát đóng chai không cồn tại TP. Cần Thơ
- Nghiên cứu than biến tính từ vỏ hạt mắc-ca sử dụng tác nhân H2O2 ứng dụng xử lý chì trong nước thải giả định
- Các yếu tố ảnh hưởng tới ý định lựa chọn thương hiệu cửa hàng bán lẻ của người tiêu dùng: Nghiên cứu tình huống chuỗi cửa hàng Circle K tại Hà Nội
Xem thêm: Cách viết lý do chọn đề tài luận văn và một số mẫu tham khảo
Như vậy, qua bài phân tích chia sẻ trên mà Luận Văn Việt gửi đến, bạn đã hiểu được định tính là gì rồi đúng không? Hy vọng rằng bạn có thêm kiến thức và kinh nghiệm để sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính hợp lý giúp bài nghiên cứu của mình để có kết quả tốt nhất.
Luận Văn Việt còn cung cấp dịch vụ hỗ trợ SPSS với thời gian nhanh chóng, số liệu chính xác và unique.
Chúc các bạn thành công với lựa chọn của mình!
