Giới thiệu khái quát huyện Thanh Chương
Huyện Thanh Chương ở phía tây nam tỉnh Nghệ An, nằm trong toạ độ từ 18034’42” đến 18053’33” vĩ độ bắc, và từ 104056’07” đến 105036’06” kinh độ đông; phía bắc giáp huyện Đô Lương và huyện Anh Sơn; phía nam giáp tỉnh Hà Tĩnh; phía đông giáp huyện Nam Đàn; phía tây và tây nam giáp huyện Anh Sơn và tỉnh Bôlykhămxay (nước Cộng hoà Dân chủ nhân dân Lào) với đường biên giới quốc gia dài 53 km.
Diện tích tự nhiên của Thanh Chương là 1.128,8678 km2, xếp thứ năm trong 20 huyện, thành, thị trong tỉnh.
Địa hình Thanh Chương rất đa dạng. Tính đa dạng này là kết quả của một quá trình kiến tạo lâu dài và phức tạp. Núi đồi, trung du là dạng địa hình chiếm phần lớn đất đai của huyện. Núi non hùng vĩ nhất là dãy Giăng Màn, có đỉnh cao 1.026 m, tạo thành ranh giới tự nhiên với tỉnh Bôlykhămxay (Lào), tiếp đến là các đỉnh Nác Lưa cao 838 m, đỉnh Vũ Trụ cao 987 m, đỉnh Bè Noi cao 509 m, đỉnh Đại Can cao 528 m, đỉnh Thác Muối cao 328 m. Núi đồi tầng tầng lớp lớp, tạo thành những cánh rừng trùng điệp. Phía hữu ngạn sông Lam đồi núi xen kẽ, có dãy chạy dọc, có dãy chạy ngang, có dãy chạy ven bờ sông, cắt xẻ địa bàn Thanh Chương ra nhiều mảng, tạo nên những cánh đồng nhỏ hẹp. Chỉ có vùng Thanh Xuân, Võ Liệt, Thanh Liên là có những cánh đồng tương đối rộng. Phía tả ngạn sông Lam, suốt một giải từ chân núi Cuồi kéo xuống đến rú Dung, núi đồi liên tiếp như bát úp, nổi lên có đỉnh Côn Vinh cao 188 m, núi Nguộc (Ngọc Sơn) cao 109 m.
Cũng như các vùng miền núi khác trong tỉnh, vùng đất Thanh Chương do khai thác lâu đời, bồi trúc kém nên đất đai trở nên cằn cỗi và ong hoá nhanh, trừ vùng đất phù sa màu mỡ ven sông Lam và sông Giăng.
Về thổ nhưỡng: Thanh Chương có bảy nhóm đất (xếp theo thứ tự từ nhiều đến ít): Nhiều nhất là loại đất pheralít đỏ vàng đồi núi thấp rồi đến đất pheralít đỏ vàng vùng đồi, đất phù sa, đất pheralít xói mòn trơ sỏi đá, đất pheralít mùn vàng trên núi, đất lúa vùng đồi núi và đất nâu vàng phát triển trên phù sa cổ và lũ tích1.
Rừng Thanh Chương vốn có nhiều lâm sản quý như: lim xanh, táu, de, dổi, vàng tâm… cùng các loại khác như song mây, tre nứa, luồng mét… Hệ thực vật rừng phong phú về chủng loại, trong đó, rừng lá rộng nhiệt đới là phổ biến nhất. Rừng có độ che phủ là 42,17% (năm 2000). Động vật rừng, từ xưa có nhiều voi, hổ, nai, khỉ, lợn rừng… Nay, động vật còn lại không nhiều; còn hệ thực vật rừng, tuy bị chặt phá nhiều nhưng trữ lượng gỗ vẫn còn khá lớn. Tính đến năm 2000, trữ lượng gỗ có 2.834.780 m3(trong đó, rừng trồng 95.337 m3, rừng tự nhiên 2.739.443 m3). Tre, nứa, mét khoảng hàng trăm triệu cây2.
Về khoáng sản: Thanh Chương có trữ lượng đá vôi khá lớn ở Hạnh Lâm, Thanh Ngọc, Thanh Mỹ; đá granit ở Thanh Thuỷ; đá cuội, sỏi ở bãi sông Lam, sông Giăng; đất sét ở Thanh Lương, Thanh Khai, Thanh Dương, Thanh Ngọc… Trong lòng đất có thể có các loại khoáng sản khác nhưng ngành địa chất chưa khảo sát, thăm dò kỹ lưỡng.
Về sông ngòi: Sông Lam (tức sông Cả) bắt nguồn từ Thượng Lào, chạy theo hướng tây bắc – đông nam, qua các huyện Kỳ Sơn, Tương Dương, Con Cuông, Anh Sơn, Đô Lương, chảy dọc huyện Thanh Chương, chia huyện ra hai vùng: hữu ngạn và tả ngạn. Sông Lam là một đường giao thông thuỷ quan trọng. Nó bồi đắp phù sa màu mỡ ven sông, nhưng về mùa mưa, nó trở nên hung dữ, thường gây úng lụt ở vùng thấp. Sông Lam còn có các phụ lưu trong địa bàn Thanh Chương như sông Giăng, sông Trai, sông Rộ, sông Nậy, sông Triều và sông Đa Cương (Rào Gang).
Với hệ thống sông ngòi chằng chịt khắp huyện, ngoài tuyến đò dọc, từ lâu đời, nhân dân còn mở hàng chục bến đò ngang, tạo điều kiện giao thông vận tải, giao lưu giữa các vùng trong huyện.
Do địa thế sông núi hiểm trở nên Thanh Chương có vị trí chiến lược quan trọng về mặt quân sự. Người xưa đã đánh giá địa thế Thanh Chương là “tứ tắc” (ngăn lấp cả bốn mặt). Đồng thời, Thanh Chương với cảnh núi non trùng điệp, sông nước lượn quanh, tạo nên vẻ thơ mộng, “sơn thuỷ hữu tình”, đẹp như những bức tranh thuỷ mặc. Những thắng cảnh như thác Muối, vực Cối, rú Nguộc, ngọn Tháp Bút, dãy Giăng Màn… đã làm cho quang cảnh đất trời Thanh Chương thêm bội phần tươi đẹp. Người xưa đã từng ca ngợi: hình thế Thanh Chương đẹp nhất ở xứ Hữu Kỳ (vùng đất từ Quảng Trị ra Thanh Hoá).
Về giao thông vận tải: Ngoài đường thuỷ với hệ thống sông ngòi kể trên, Thanh Chương có đường Hồ Chí Minh dài 53 km chạy dọc theo hướng tây bắc – đông nam từ Thanh Đức tới Thanh Xuân qua 11 xã; đường quốc lộ 46 từ Thanh Khai đến Ngọc Sơn rồi chạy ngang qua Võ Liệt, cắt đường Hồ Chí Minh, tới cửa khẩu Thanh Thuỷ; đường 15 chạy từ Ngọc Sơn lên Thanh Hưng, theo hướng gần như song song với đường Hồ Chí Minh. Ngoài ra, Thanh Chương còn có nhiều đường mòn qua Lào và các đường liên xã, liên thôn, thuận lợi cho sản xuất và giao lưu giữa các vùng nội huyện.
Khí hậu: Thanh Chương nằm trong vùng tiểu khí hậu Bắc Trung Bộ (nhiệt đới gió mùa), một năm có đủ bốn mùa xuân, hạ, thu, đông. Mùa hè có gió tây nam (gió Lào) rất nóng nực. Mùa thu thường mưa nhiều, kéo theo bão lụt. Mùa đông và mùa xuân có gió mùa đông bắc rét buốt. Khí hậu khắc nghiệt ở Thanh Chương có ảnh hưởng đáng kể đến sinh hoạt của con người và cây trồng, vật nuôi. Mặc dù thời tiết khí hậu khắc nghiệt, gây khó khăn trong sản xuất và đời sống nhưng với tính cần cù, nhẫn nại, nhân dân Thanh Chương đã tạo ra được những sản vật đặc trưng của từng vùng.
Khảo về tên huyện Thanh Chương
1- Khảo về danh xưng
Thanh Chương xưa là đất động trại. Năm Thiên ứng Chính Bình thứ 2 (1233) vạch lại bản đồ, huyện có tên Thanh Giang. Thời Lê Trung Hưng, hiềm tên huý Trịnh Giang (1729 – 1740), danh xưng của huyện, đổi từ Giang thành Chương.
Ấy là theo Danh khảo của Thanh Chương huyện chí, mang kí hiệu VHv2557, số thư tịch của Thư viện Khoa học Trung ương, được biên soạn vào đầu triều Nguyễn, dưới sự chỉ đạo của Bùi Hoàng Giáp, khi ngài giữ chức Đốc học Nghệ An (1806 – 1812).
Cũng theo Thanh Chương huyện chí, một cuốn sách khác của Tri huyện Nguyễn Điển, soạn vào đời Thiệu Trị, mang kí hiệu A97 bis và bản dịch từ chữ Hán ra quốc ngữ của Huấn đạo huyện Thanh Chương Lê Huy Tập, người Thanh Hoá, cử nhân khoa Giáp Thân, Kiến Phúc (1884), mang kí hiệu số Vv307, Thư viện Khoa học Trung ương, thì Trong sắc chỉ người ta, thời Lê Hồng Đức (1470 – 1497) đã có địa danh: Thanh Chương huyện.
Theo cựu phả của họ Nguyễn Tiến Tài (1622 – 1697), Nhân Thành, viết vào cuối thế kỷ XIX có ghi… Làng Tiên Cầu, nơi cụ thuỷ tổ Lý Lữ (cụ tổ 7 đời của Nguyễn Tiến Tài), từ Kinh Bắc tìm về đây sáng nghiệp, thuộc động Thổ Du, sách Thanh Nhai. Đời Lê Thánh Tông, Hồng Đức: “Cải Thanh Nhai sách vi Thanh Chương huyện, Thổ Du động vi Thổ Du tổng.
Về tên cũ của huyện là Thanh Giang hay Thanh Nhai, nay chúng tôi chưa khảo được, chỉ biết là Giang và Nhai đều thuộc bộ thuỷ (氵), có nghĩa là gần nhau: “Giang (江) con sông; “Nhai (涯) bờ sông. Theo đó, hai địa danh này có thể hiểu là một, (Khi có cứ liệu, điều còn nghi ngờ này sẽ được bổ chính).
Về danh xưng Thanh Chương có tự bao giờ và trước đó thời thuộc Minh huyện có tên là gì?
Trả lời câu hỏi này, khi chưa thấy một chứng chỉ, cần đặt Thanh Chương trong tỉnh Nghệ An và dẫn giải theo sử liệu:
1 – Theo Hoàng Việt địa dư chí, Nghệ An, xưa thuộc nước Việt Thường. Đời nhà Tần thuộc Tượng quận; đời nhà Hán gọi là quận Nhật Nam; đời Ngô đặt là quận Cửu Đức; đời Lương đổi làm châu: Buổi đầu xưng là Hoan Châu, sau xưng là Diễn Châu. Triều nhà Đinh theo thế; đời nhà Lý đổi làm trại. Năm Thái Tông Thiên Thành thứ 3 (1030) đổi Hoan Châu là Nghệ An, biệt Diễn Châu làm châu. Đầu đời nhà Trần nhân đó xưng Nghệ An làm phủ, tới đời Duệ Tông (1373 – 1377) đổi Nghệ An làm lộ. Thời Tây Đô (1400 – 1407), đổi Nghệ An là trấn Lâm An, Diễn Châu là trấn Vọng Giang. Thời nhà Hồ đổi Diễn Châu làm phủ Linh Nguyên. Thời thuộc Minh (1414 – 1427) lại đổi Diễn Châu, Nghệ An là lộ, phủ. Thời Lê sơ theo thế. Đến thời Quang Thuận định Thừa tuyên Nghệ An gồm 9 phủ, 25 huyện, 3 châu Nam giáp Thuận Hoá, Bắc liền Thanh Hoá, Tây giáp Ai Lao, Đông liền Đại Hải (Theo Hoàng Việt địa dư chí, Q2, trang 32, 33, bản chữ Hán in khắc ván).
2 – Thời thuộc Minh tên huyện là gì?
+ Theo Đại Việt sử ký toàn thư năm ất Tỵ (1425) tức Bình Định vương Lê Lợi năm thứ 8: Mùa xuân, tháng giêng, vua đem quân đến hương Đa Lôi huyện Thổ Du trấn Nghệ An. Và chú thích ở trang 333: “huyện Thổ Du nay là huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An”.
Như trên, ta càng rõ niềm tự hào chứa trong câu thơ, đề cập tới, trong sự nghiệp bình Ngô của Lê Thái Tổ, nơi đã từng: “Sáu năm cung kiếm, Hoàng vương dựng nghiệp khắc di thành; Bảy huyện đan hồ, Vương đế quan hà y cựu tịch… (Tiểu dẫn TCHC – VHv2557). Bảy huyện đó là:
1 – Nghi Nha nay là Nghi Xuân
2 – Phi Lộc nay là Can Lộc và 1 phần của huyện Thạch Hà
3 – Cổ Đỗ nay là huyện Hương Sơn
4 – Thổ Hoàng nay là huyện Hương Khê
5 – Chi La nay là huyện Đức Thọ
6 – Chân Phúc nay là huyện Nghi Lộc
7 – Thổ Du nay là huyện Thanh Chương (một dải dọc theo hữu ngạn Lam Giang, thượng du giáp Trà Lân, hạ du giáp La Sơn).
Thuộc phủ Nghệ An thời ấy, còn có: 4 châu :
- Châu Hoan gồm 4 huyện (đều phía tả ngạn Lam Giang):
1.1. Thạch Đường: Bắc Nam Đàn
1.2. Sa Nam: Bắc Nam Đàn
1.3. Đông Ngạn: Anh Sơn
1.4. Lộ Bình: Hưng Nguyên
- Châu Trà Long: Tương Dương – Con Cuông
- Châu Ngọc Ma: Ngàn Phố – Ngàn Sâu
- Châu Nam Tĩnh gồm 4 huyện:
4.1. Hà Hoàng: Thạch Hà
4.2. Bàn Thạch: Thạch Hà
4.3. Hà Hoa: Kỳ Ông
4.4. Kỳ La: Cẩm Xuyên
Tư liệu trên đây, trích từ tr. 236 sách Khởi nghĩa Lam Sơn (1418 – 1427), NXB Khoa học xã hội, 1977 do Phan Huy Lê và Phan Đại Doãn biên soạn. Từ đó ta biết: thời thuộc Minh, địa hạt Thanh Chương bên hữu ngạn có tên là Thổ Du; bên tả ngạn có tên là Thạch Đường. Danh xưng này mãi tới thời Quang Thuận mới đổi.
3- Từ thời Quang Thuận
Theo Bản ký thư lục :
Năm Kỷ Sửu, niên hiệu Quang Thuận thứ 10 (1469), vào thượng tuần tháng Tư, định bản đồ các phủ, châu, huyện, xã, trang, sách thuộc 12 thừa tuyên trong nước. Theo đó:
Thanh Hoá 4 phủ, 16 huyện, 4 châu;
Nghệ Anc 9 phủ, 27 huyện, 2 châu;
Thuận Hoá 2 phủ, 7 huyện 4 châu
+ Từ đầu thế kỉ XIX, theo Nghệ An ký, tỉnh gồm 9 phủ, 25 huyện, 2 châu. Trong đó có:
* 4 phủ giáo thanh (chịu sự giáo hoá của nhà vua, có trình độ văn minh hơn):
- Đức Quang gồm 6 huyện: La Sơn, Thiên Lộc, Nghi Xuân, Hương Sơn, Thanh Chương, Nghi Lộc
- Anh Đô gồm 2 huyện: Nam Đường, Hưng Nguyên
- Diễn Châu gồm 2 huyện: Đông Thành, Quỳnh Lưu
- Hà Hoa gồm 2 huyện: Thạch Hà, Kỳ Hoa
* 5 phủ ki mi (ràng buộc lỏng lẻo chế độ tù trưởng sẵn có của từng địa phương để thống trị gián tiếp):
- Quỳ Châu gồm 2 huyện: Trung Sơn, Thuý Vân
- Trà Lân gồm 4 huyện: Kỳ Sơn, Hải Ninh, Tương Dương, Vĩnh Khang
- Trấn Ninh gồm 7 huyện: Quang Vĩnh, Minh Quảng, Kim Sơn, Thanh Vị, Châu Lãng, Thung Thuận, Cảnh Thuần.
- Ngọc Ma có 1 châu: Trịnh Cao
- Lâm An có1 châu: Quy Hợp.
Theo Hoàng Việt địa dư chí, Nghệ An gồm: 9 phủ, 25 huyện, 3 châu. Danh sách như trên và có thêm châu Bố Chính, phía nam Hoành Sơn, gồm 3 tổng: Thuận Lễ, Thuận An, Thuận Vĩnh.
Với các cứ liệu như trên, riêng Nghệ An, danh xưng của các huyện: Thanh Chương Nam Đường, Hưng Nguyên, Nghi Lộc, Quỳnh Lưu, Kỳ Sơn, Tương Dương… là có từ thượng tuần tháng 4 năm Kỷ Sửu Quang Thuận thứ 10 (1469). ấy là thời Đinh Bộ Cương người con ưu tú của Thanh Chương, quê xã Cao Môn (nay thuộc xã Thanh Liên) đã được vua Lê Thánh Tông chính trực thịnh tuyển từ khoa Đinh Hợi (1467) “Chiếu đầu bút bảng phá thiên hoang trên đất Thanh Chương, sung vào Ngự sử đài, thăng Thượng thư Bộ Hình, giám thí khoa thi Điện, ngày 9 – 7, Kỷ Mùi, Cảnh Thống thứ 2 (1499).
Từ thời Quang Thuận đến thời Minh Mệnh, Thanh Chương gồm 6 tổng: Nam Hoa (1849 đổi thành Nam Kim); Bích Triều; Thổ Hào (Về sau 2 tổng nhập thành tổng Bích Hào); Võ Liệt; Cát Ngạn; Đặng Sơn (năm 1839 chuyển sang phủ Anh Sơn để lập thêm huyện Lương Sơn).
Năm Minh Mệnh thứ 7 (1826) tách Thanh Chương khỏi phủ Đức Thọ để nhập vào phủ Anh Sơn. Địa giới Thanh Chương như hiện nay là hình thành từ năm đầu Duy Tân, 1907, khi tổng Nam Kim nhập vào huyện Nam Đàn; tổng Đại Đồng và phần lớn tổng Xuân Lâm nhập vào huyện Thanh Chương.
Cương giới phía Đông Bắc giáp phủ Ông Đô; phía tây giáp phủ Trà Lân; phía Nam giáp 2 huyện Hương Sơn và La Sơn. Lấy núi lớn sông lớn làm ranh giới. Ba mặt là núi, một mặt là sông.
Địa danh tổng, xã, huyện Thanh Chương
heo sách địa chí Các tổng trấn xã danh bị lãm thì ở thời điểm đầu đời nhà Nguyễn, huyện Thanh Chương được phân thành 6 tổng như sau:
1 – Nam Hoa (1849 đổi thành Nam Kim-nay là các xã phía hữu ngạn sông Lam của Nam Đàn) gồm 21 xã, thôn, sở.
2 – Bích Triều: 19 xã, thôn, vạn, sở.
3 – Thổ Hào: 7 xã, thôn, nậu.
4 – Võ Liệt: 22 xã, thôn, trang, giáp, vạn.
5 – Cát Ngạn: 10 xã, thôn, trang, sách, vạn.
6 – Đặng Sơn: 21 xã, thôn, vạn (có núi Kim Nhan cao 893m so với mặt biển thuộc địa phận xã Kệ Trường nay là Hội Sơn).
Xin được lưu ý:
– Các khu vực hành chính cấp cơ sở như: Thôn, trang, giáp, vạn, sách, sở, nậu… nêu trên đều ngang xã (tức có Lý trưởng đứng đầu và con dấu) và đều trực thuộc tổng.
– Từ năm 1825 về trước, Thanh Chương là một trong sáu huyện của phủ Đức Thọ (trước 1822 gọi là Đức Quang). Năm Minh Mệnh thứ 7 (1826), Thanh Chương được tách khỏi Đức Thọ để sáp nhập vào phủ Anh Sơn (trước 1822 gọi là Anh Đô).
Năm Minh Mệnh thứ 12 (1831), qua việc cắt tổng Đặng Sơn để lập thêm huyện mới Lương Sơn (nay là đất của hai huyện Anh Sơn và Đô Lương) thì huyện Thanh Chương chỉ còn lại 5 tổng kể từ Cát Ngạn trở xuống.
Qua thời vua Thành Thái (1889 – 1907), giữa hai huyện Thanh Chương và Nam Đàn có sự thay đổi về địa giới như sau:
– Tổng Nam Kim ở phía cuối của Thanh Chương được sáp nhập vào huyện Nam Đàn.
– Đổi lại, phần lớn tổng Xuân Lâm (trước gọi là Lâm Thịnh) và toàn bộ tổng Đại Đồng của huyện Nam Đàn (tức là từ Thanh Khai lên đến hết xã Thanh Hưng ngày nay) được chuyển thành địa phận Thanh Chương.
Cũng vào thời điểm này, tổng Thổ Hào và tổng Bích Triều đã sáp nhập lại làm một và lấy tên là tổng Bích Hào. Từ đó đến nay về địa giới trên tổng thể hầu như không có gì thay đổi, ngoại trừ một vài trường hợp nhỏ (như sau công cuộc giảm tô hoàn thành vào đầu năm 1954, huyện Nam Đàn có chuyển giao mấy thôn giáp giới sang Thanh Chương; cũng như Thanh Chương đã cắt xóm Lam Tiến của xã Thanh Lam chuyển qua huyện Nam Đàn để lập xã Tân Thái theo quyết định số 144 QĐ.NV của Bộ trưởng Bộ Nội vụ ký ngày 15 – 4 – 1967).
Sau Cách mạng Tháng 8 – 1945, trên cơ sở 5 tổng cũ, toàn huyện Thanh Chương đã phân chia thành 12 xã (tháng 10 – 1947) cụ thể như sau:
1 – Tổng Cát Ngạn chia thành 3 xã là: Cát Văn, Minh Sơn, Tam Đồng.
2 – Tổng Võ Liệt: Đồng Thanh, Vĩnh Thọ, Kim Bảng.
3 – Tổng Bích Triều: Tân Dân, Xuân Triều.
4 – Tổng Đại Đồng: Đại Đồng, Đồng Văn.
5 – Tổng Xuân Lâm: Minh Tiến, Mai Lâm.
Các tên xã này tồn tại mãi cho đến đầu năm 1954, theo chủ trương phân chia lại cấp xã của ủy ban Kháng chiến hành chính Liên khu IV thì huyện Thanh Chương trên cơ sở 12 xã cũ đã chia thành 41 xã mới như sau:
1 – Xã Cát Văn chia thành 3 xã là: Thanh Cát, Thanh Bài và Thanh Bình.
2 – Xã Minh Sơn chia thành 4 xã là: Thanh Đức, Thanh Mỹ, Thanh Nho và Thanh Hòa.
3 – Xã Tam Đồng chia thành 3 xã là: Thanh Tiên, Thanh Liên và Thanh Chung.
4 – Xã Đồng Thanh chia thành 2 xã là: Thanh Hương và Thanh Lĩnh.
5 – Xã Vĩnh Thọ chia thành 4 xã là: Thanh Thịnh, Thanh An, Thanh Chi và Thanh Khê.
6 – Xã Kim Bảng chia thành 4 xã là: Thanh Minh, Thanh Tân, Thanh Long và Thanh Hà.
7 – Xã Tân Dân chia thành 4 xã là: Thanh Giang, Thanh Mai, Thanh Tùng và Thanh Bích.
8 – Xã Xuân Triều chia thành 2 xã là: Thanh Xuân và Thanh Lâm.
9 – Xã Đại Đồng chia thành 5 xã là: Thanh Hưng, Thanh Văn, Thanh Tường, Thanh Đồng và Thanh Phong.
10 – Xã Đồng Văn chia thành 3 xã là: Thanh Ngọc, Thanh Luân và Thanh Tài.
11 – Xã Mai Lâm chia thành 3 xã là: Thanh Lam, Thanh Nam và Thanh Trường.
12 – Xã Minh Tiến chia thành 4 xã là: Thanh Dương, Thanh Lương, Thanh Yên và Thanh Khai.
Sự ổn định về đơn vị xã như trên kéo dài hơn 13 năm cho đến ngày 15 – 4 -1967 theo Quyết định số 140/QĐ-NV của Bộ trưởng Bộ Nội vụ thì:
– Giải thể xã Thanh Bích sáp nhập vào 2 xã Thanh Giang (xóm Bích Lam và xóm Thanh Lam) và xã Thanh Lâm (xóm Bích Sơn và xóm Bích Hào).
– Chia xã Thanh Đức thành 2 xã mới là Thanh Đức và Hạnh Lâm.
– Lập thêm 2 xã mới là Thanh Thủy và Thanh Lạc (2 xã mới này là do phong trào khai hoang mà có).
Do chỗ giải thể xã Thanh Bích nhưng lại lập thêm 3 xã mới là Hạnh Lâm, Thanh Thủy và Thanh Lạc, nên ở thời điểm năm 1967 cho đến đầu năm 1969, toàn huyện Thanh Chương có 43 xã tất cả.
Sau đó, ngày 24 – 3 – 1969 theo Quyết định số 159/QĐ – NV của Bộ trưởng Bộ Nội vụ, huyện Thanh Chương đã hình thành nên một số xã mới do hợp nhất từ xã cũ như sau:
1 – Xã Bình Dương (Thanh Hưng nhập với Thanh Văn)
2 – Xã Ngọc Sơn (Thanh Lam nhập với Thanh Nam)
3 – Xã Đồng Văn (Thanh Luân nhập với Thanh Tài)
4 – Xã Xuân Tường (Thanh Trường nhập với Thanh Dương)
5 – Xã Phong Thịnh (Thanh Bình nhập với Thanh Chung)
6 – Xã Thanh Mỹ (Thanh Mỹ nhập với Thanh Lạc)
7 – Xã Thọ Lâm (Thanh Thịnh nhập với Thanh An)
8 – Xã Quảng Xá (Thanh Long nhập với Thanh Hà)
9 – Xã La Mạc (Thanh Nho nhập với Thanh Hoà)
10 – Xã Thanh Quả (Thanh Chi nhập với Thanh Khê)
11 – Xã Võ Liệt (Thanh Minh nhập với Thanh Tân)
12 – Xã Hạnh Lâm (Thanh Đức nhập với Hạnh Lâm)
Chưa đầy 1 tháng sau, Bộ Nội vụ lại có quyết định số 201/QĐ – NV ra ngày 21 – 4 – 1969 với nội dung:
– Hợp nhất 2 xã Thanh Mai và Thanh Giang lấy tên là xã Thanh Giang.
– Hợp nhất 2 xã Thanh Tường và Thanh Đồng lấy tên là xã Tường Đồng.
– Hợp nhất 2 xã Thanh Cát và Thanh Bài lấy tên là xã Cát Văn.
Như vậy, vào thời điểm năm 1969, huyện Thanh Chương từ chỗ 43 xã đã nhập lại còn 28 xã. Nhưng thời gian tồn tại 28 xã này không lâu, vào đầu năm 1971 một số xã đã tách trở lại như cũ (không còn tên các xã Quảng Xá, La Mạc, Bình Dương, Tường Đồng, Thọ Lâm, Thanh Quả) để cuối cùng đứng lại với con số 36 xã và thị trấn Thanh Chương (thành lập theo Quyết định 141/QĐ – HĐBT ngày 27 – 10 -1984 của Hội đồng Bộ trưởng).
Cùng với việc thay đổi về địa giới, huyện lỵ Thanh Chương cũng đã qua mấy lần di dời theo chiều ngược lên. Lúc đầu lỵ sở ở sách Thổ Du thuộc tổng Thổ Hào, sang đời Lê chuyển lên xã Lương Trường, tổng Bích Triều. Thời Thành Thái, sau khi có thêm 2 tổng phía tả ngạn (Đại Đồng và Xuân Lâm) thì huyện lỵ dời lên tổng Võ Liệt (Rộ) cho mãi tới sau Cách mạng Tháng 8 năm 1945. Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp (1946 – 1954), cơ quan huyện đã sơ tán đến nhiều địa điểm khác nhau cho mãi tới sau ngày hòa bình được lập lại (tháng 7 – 1954) lỵ sở huyện mới cố định ở Dùng cho đến ngày nay.
Năm 2002, theo Nghị định số 40/NĐ – CP ngày 10 – 4 – 2002 của Chính phủ, xã Hạnh Lâm được điều chỉnh địa giới để thành lập xã mới Thanh Đức, ở hai bờ tả và hữu sông Giăng.
Trong đợt chuyển dân tái định cư (do xây dựng công trình Thủy điện Bản Vẽ) từ huyện Tương Dương về huyện Thanh Chương, theo Nghị định số 07/NĐ-CP ngày 9 – 2 – 2009 của Chính phủ, huyện Thanh Chương thành lập thêm 2 xã mới: xã Thanh Sơn (điều chỉnh địa giới từ 2 xã Hạnh Lâm và Thanh Mỹ); xã Ngọc Lâm (điều chỉnh địa giới từ 2 xã Thanh Thịnh và Thanh Hương).
Đến năm 2010, huyện Thanh Chương gồm có 39 xã và thị trấn Thanh Chương (thường gọi là Dùng).
Nguồn: Thanh Chương Xưa và Nay
