Bụng được chia thành chín vùng giải phẫu khác nhau. Vùng thượng vị là tên gọi của phần trên trung tâm của ổ bụng. Nó nằm giữa hai vùng gọi là hạ sườn trái và phải. Sau đây, chúng ta hãy cùng tìm hiểu về các cơ quan nằm trong vùng thượng vị, cũng như những bệnh lý bất thường liên quan vùng này qua bài viết của Bác sĩ Phan Văn Giáo.
Các cơ quan nằm trong vùng thượng vị
Vùng thượng vị là vùng bụng nằm trên rốn, dưới xương ức. Thượng vị có chứa rất nhiều cơ quan của ổ bụng. Bao gồm:
1. Thực quản
Thực quản là một ống cơ nối cổ họng với dạ dày. Ở đầu dưới của cơ quan này, mọi người có thể tìm thấy một bó cơ. Nó được gọi là “cơ vòng thực quản dưới”, giúp ngăn axit và các chất trong dạ dày đi ra ngoài và đi lên từ dạ dày.
2. Dạ dày
Dạ dày là một cơ quan khác được tìm thấy ở vùng thượng vị là dạ dày. Đây là cơ quan phân hủy và tiêu hóa thức ăn nhận được từ thực quản.
3. Gan
Gan à cơ quan lớn nhất của bụng. Gan có chức năng tổng hợp protein và giải độc máu.
4. Tuyến tụy
Tuyến tuỵ nằm gần bên dưới dạ dày. Đây là cơ quan có vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh lượng đường trong máu và góp phần vào quá trình tiêu hóa chất béo, carbohydrate và protein.
5. Lách
Vùng thượng vị của cơ thể cũng bao gồm lách. Lách nằm ngay trên dạ dày. Nó hoạt động như một bộ lọc máu loại bỏ các tế bào hồng cầu cũ và tái chế sắt từ hemoglobin để tạo ra các tế bào hồng cầu mới.
6. Tá tràng
Tá tràng là phần đầu tiên của ruột non, nằm trong vùng thượng vị. Theo các chuyên gia, tá tràng là đoạn ngắn nhất của ruột non, chỉ dài 25 cm. Nó đóng một vai trò quan trọng trong quá trình tiêu hóa bằng cách phá vỡ thức ăn đã được tiêu hóa một phần từ dạ dày và chuẩn bị cho ruột non hấp thụ.
7. Tuyến thượng thận
Tuyến thượng thận là những tuyến nội tiết nhỏ và hình tam giác nằm ở đầu mỗi quả thận. Các tuyến này chịu trách nhiệm sản xuất một số hormone như adrenaline, aldosterone và cortisol.
Xem thêm: Tìm hiểu thêm về bệnh suy tuyến thượng thận để có phương pháp phòng tránh và điều trị kịp thời.
Các vấn đề sức khỏe liên quan đến vùng thượng vị
Do vùng thượng vị liên quan đến rất nhiều cơ quan, một số tình trạng có thể gây đau hoặc khó chịu ở vùng này. Một trong những bệnh lý điển hình là:
1. Viêm dạ dày
Đây là một bệnh lý có biểu hiện viêm ở niêm mạc dạ dày. Viêm dạ dày có thể là kết quả của việc uống rượu, sử dụng quá nhiều thuốc chống viêm không steroid, nhiễm trùng, chấn thương, thiếu máu hoặc thậm chí là căng thẳng. Điều này gây ra những cơn đau dữ dội ở vùng thượng vị. Nó thường đi kèm với các triệu chứng như giảm cân không kiểm soát và buồn nôn, nôn dai dẳng.
Ngoài ra còn có viêm dạ dày ruột. Đây là một tình trạng bệnh lý viêm nhiễm của dạ dày và ruột. Các triệu chứng mà người bệnh sẽ gặp phải cùng với đau vùng thượng vị là:
- Đau tức vùng bụng.
- Sốt.
- Buồn nôn và nôn liên tục.
- Tiêu chảy dữ dội.
2. Loét dạ dày
Việc sử dụng nhiều thuốc có thể dẫn đến một vấn đề sức khỏe khác được gọi là bệnh loét dạ dày. Trong trường hợp này các tế bào niêm mạc dạ dày bị vỡ. Loét dạ dày là có thể dẫn đến chảy máu trong nếu không được điều trị.
3. Viêm tuyến tuỵ
Một tình trạng khác có thể ảnh hưởng đến vùng thượng vị là viêm tuyến tụy. Đây là tình trạng tuyến tụy bị viêm do uống quá nhiều rượu, do sỏi mật hoặc các enzym tiêu hóa hoạt động quá mức.
Viêm tụy là một trong những nguyên nhân phổ biến gây ra đau thượng vị. Viêm tụy có thể cấp tính hoặc mãn tính. Trong trường hợp viêm tụy cấp tính sẽ có những cơn đau dữ dội lan ra sau lưng. Trong viêm tụy mãn tính thì cơn đau sẽ khá nhẹ.
4. Viêm phúc mạc
Là một tình trạng viêm ảnh hưởng trực tiếp đến các mô lót ở thành trong của bụng. Các mô lót này bao phủ các cơ quan trong ổ bụng, bao gồm cả các cấu trúc bên trong vùng thượng vị. Thông thường, yếu tố dẫn đến sự phát triển của viêm phúc mạc là nhiễm trùng do vi khuẩn, nấm hoặc do chấn thương gây ra.
5. Thoát vị
Một số loại thoát vị cũng có thể tác động tiêu cực. Ví dụ như thoát vị Hiatal xảy ra khi phần trên của dạ dày nhô ra qua thực quản. Đây là thoát vị xảy ra khi một phần của dạ dày đẩy lên qua cơ hoành vào lồng ngực. Nguyên nhân của loại thoát vị này có thể liên quan đến: béo phì, mang thai, tuổi già, do tai nạn hoặc do cơ hoành bị suy yếu.
6. Ung thư
Một số bệnh ung thư có thể ảnh hưởng đến vùng thượng vị. Cụ thể là ung thư dạ dày, tuyến tụy và ung thư gan. Đau vùng thượng vị do ung thư biểu mô dạ dày. Trong trường hợp này, cơn đau sẽ kèm theo giảm cân không chủ ý.
7. Trào ngược dạ dày thực quản (GERD)
Đây là một tình trạng bệnh lý mà người bị ảnh hưởng có cảm giác nóng rát phía sau vùng xương ức. Nguyên nhân chính của tình trạng này là do thức ăn từ dạ dày trào ngược lên thực quản. Nếu đau thượng vị do GERD thì cơn đau sẽ trầm trọng hơn khi cúi, khom lưng hoặc nằm.
8. Khó tiêu axit
Khó tiêu axit còn được gọi là ợ chua. Đôi khi nó cũng có thể gây ra đau vùng thượng vị. Ợ chua gây ra cảm giác nóng rát ở ngực do lượng axit tiết ra nhiều từ dạ dày trào ngược lên thực quản gây ra cảm giác này.
9. Viêm loét hoành tá tràng
Tình trạng này cũng khá phổ biến sinh ra các cơn đau vùng thượng vị. Những vết loét này được hình thành do vi khuẩn H. Pylori. Nếu đau thượng vị do loét tá tràng thì người bệnh sẽ bị đau sau khi ăn một vài giờ.
10. Sỏi mật
Sỏi trong túi mật cũng có thể gây đau vùng thượng vị. Tình trạng sỏi mật có thể làm tắc nghẽn đường ống dẫn mật hoặc viêm túi mật. Các triệu chứng có thể bao gồm:
- Vàng da.
- Nôn, buồn nôn.
- Ăn không ngon.
- Tiêu chảy kéo dài.
- Phân màu đất sét.
- Đau bụng dữ dội sau khi ăn.
11. Chức năng gan
Các tình trạng như viêm gan cũng có thể gây ra đau thượng vị. Cơn đau này sẽ đi kèm với vàng da.
12. Ăn quá no
Việc ăn nhiều hơn mức cần thiết sẽ khiến dạ dày giãn nở vượt quá khả năng bình thường gây áp lực lên các cơ quan xung quanh dạ dày và gây ra tình trạng đau.
13. Không dung nạp lactose
Không dung nạp lactose có thể là một nguyên nhân khác gây đau thượng vị. Những người không dung nạp lactose gặp khó khăn trong việc phân hủy lactose, một loại đường có trong sữa và các sản phẩm từ sữa khác.
14. Mang thai
Cảm giác hơi đau vùng thượng vị khi mang thai là điều rất bình thường. Điều này thường xảy ra do trào ngược axit hoặc áp lực trong bụng từ tử cung đang giãn nở. Sự thay đổi nồng độ hormone khi mang thai cũng có thể làm trầm trọng thêm tình trạng trào ngược axit và đau vùng thượng vị.
Các triệu chứng xảy ra khi có vấn đề ở vùng thượng vị là gì?
Vì có nhiều tình trạng bệnh có thể xảy ra ở thượng vị, do đó các triệu chứng gặp phải cũng rất đa dạng.
Một số triệu chứng có thể gặp gồm:
- Đau bụng.
- Chướng bụng.
- Ợ hơi thường xuyên.
- Ợ nóng.
- Táo bón xen kẽ với tiêu chảy.
- Buồn nôn.
- Cơn đau này do tim: Trong trường hợp bị đau vùng thượng vị kèm theo tức ngực, đánh trống ngực, khó thở và cơn đau lan sang cánh tay trái thì nên đi khám ngay.
Cách khám và chẩn đoán bệnh lý vùng thượng vị
Để thực hiện, đầu tiên bác sĩ điều trị sẽ lấy bệnh sử chi tiết và tiến hành khám sức khỏe. Sau đó, sẽ tiến hành các xét nghiệm cận lâm sàng để xác định nguyên nhân gây ra các triệu chứng vùng thượng vị.
- CBC: Xét nghiệm này được thực hiện để kiểm tra nồng độ hemoglobin và hematocrit để xác định nguồn gốc của cơn đau.
- Xét nghiệm máu: Phương pháp này được thực hiện để kiểm tra nồng độ enzym trong cơ thể, cụ thể là enzym tuyến tụy để xem liệu có sự hiện diện của viêm tụy gây đau vùng thượng vị hay không. Vì trong trường hợp này, nồng độ enzym sẽ tăng cao.
- ESR: Thử nghiệm này được thực hiện để xác định sự hiện diện của chứng viêm trong cơ thể.
- Chụp X-quang vùng bụng: để tìm bất kỳ khối nào gây đau.
- Nội soi: trong trường hợp nghi ngờ thực quản có vấn đề thì bác sĩ có thể tiến hành nội soi để xác định nguyên nhân.
- Các xét nghiệm khác: phân tích nước tiểu, chụp CT hoặc MRI có thể được thực hiện để tìm nguyên nhân gây đau thượng vị tùy thuộc vào các triệu chứng mà bệnh nhân gặp phải.
Các bệnh lý ở vùng thượng vị điều trị như thế nào?
Việc điều trị các bệnh lý ở vùng thượng vị tùy thuộc vào nguyên nhân gây ra. Trong trường hợp cơn đau đến và tự khỏi trong vài giờ, không có các triệu chứng khác kèm theo thì không cần điều trị. Trong trường hợp nếu có các triệu chứng khác kèm theo đau vùng thượng vị thì cần phải đến gặp bác sĩ để được chẩn đoán và kiểm tra.
Thượng vị là vùng có chứa nhiều cơ quan quan trọng đối với cơ thể. Đây đều là những cơ quan có ảnh hưởng lớn đến sức khỏe của chúng ta. Những thay đổi bất thường xảy ra ở vùng thường vị đều cảnh báo nguy cơ vấn đề sức khỏe cần quan tâm. Việc duy trì lối sống lành mạnh, năng động và thường xuyên kiểm tra sức khỏe sẽ giúp chúng ta tránh được nhiều bệnh tật hơn.
