Hiểu biết về Civil Law là cần thiết và có ý nghĩa nhiều mặt cả về mặt lý luận và thực tế. Civil Law là hai hệ thống pháp luật lớn và điển hình trên thế giới.Mặc dù ngày nay pháp luật ở các nước thuộc hệ thống này cũng có nhiều thay đổi theo hướng bổ khuyết những mặt hạn chế, tích hợp nhiều nội dung mới, nhưng về cơ bản sự thay đổi ấy vẫn không làm mất đi những đặc thù riêng, triết lý riêng, từng tạo nên “bản sắc” của hệ thống pháp luật này.
1. Civil Law là gì?
Hệ thống pháp luật lục địa (Continetal Law), hệ thống Luật dân sự (Civil Law), hay gọi đơn giản hơn là hệ thống pháp luật Pháp – Đức: Đây là hệ thống pháp luật có nền tảng bắt nguồn từ hệ thống pháp luật của Pháp và pháp luật của một số nước lục địa Châu Âu. Trong đó pháp luật của Pháp là quan trọng nhất và có ảnh hưởng lớn tới pháp luật của các nước khác trong hệ thống pháp luật này. Hệ thống pháp luật của các nước này nhìn chung đều chịu ảnh hưởng của Luật La Mã. Ngày nay, phạm vi ảnh hưởng của hệ thống Civil Law tương đối rộng bao gồm các nước Châu Âu lục địa (Pháp, Đức, Italia…), Quebec (Canada), Louisiana (Mỹ), Nhật Bản và một số nước Châu Mỹ Latinh (Brazin, Vênêduêla…). Chúng dựa trên các khái niệm, phạm trù và quy tắc bắt nguồn từ luật La Mã, với một số ảnh hưởng của giáo luật, đôi khi được bổ sung hoặc sửa đổi phần lớn theo phong tục hoặc văn hóa địa phương. Truyền thống dân luật, mặc dù đã được thế kỷ hóa qua nhiều thế kỷ và đặt trọng tâm hơn vào quyền tự do cá nhân, thúc đẩy sự hợp tác giữa con người với nhau.
Theo nghĩa hẹp, kỹ thuật của chúng, các từ luật dân sự mô tả luật liên quan đến con người, sự vật và các mối quan hệ phát triển giữa chúng, không chỉ loại trừ luật hình sự mà còn luật thương mại, luật lao động, v.v. Việc sửa đổi diễn ra trong hầu hết các bộ luật dân sự các quốc gia, với Bộ luật dân sự của Pháp và Bộ luật dân sự của Đức là những bộ luật dân sự có ảnh hưởng nhất.
Civil Law là:
- Một hệ thống toàn diện các quy tắc và nguyên tắc thường được sắp xếp theo quy tắc và dễ dàng tiếp cận với công dân và luật gia.
- Một hệ thống được tổ chức tốt ủng hộ sự hợp tác, trật tự và khả năng dự đoán, dựa trên cơ sở phân loại logic và năng động được phát triển từ luật La Mã và được phản ánh trong cấu trúc của các mã.
- Một hệ thống thích ứng , với các quy tắc dân sự tránh chi tiết quá mức và chứa các điều khoản chung cho phép thích ứng với sự thay đổi.
- Một hệ thống chủ yếu lập pháp , nhưng vẫn để lại chỗ cho cơ quan tư pháp điều chỉnh các quy tắc theo sự thay đổi xã hội và nhu cầu mới, bằng cách giải thích và luật học sáng tạo.
Một số Bộ luật dân sự nổi bật
Một ví dụ nổi bật của Bộ luật dân sự là Bộ luật Napoleon (1804), được đặt theo tên của hoàng đế Pháp Napoleon. Mật mã Napoléon bao gồm ba thành phần:
- Luật của con người
- Luật tài sản , và
- Luật Thương mại.
Một bộ luật dân sự nổi bật khác là Bộ luật Dân sự Đức( Bürgerliches Gesetzbuch hoặc BGB), có hiệu lực tại đế quốc Đức vào năm 1900. Bộ luật dân sự Đức có ảnh hưởng lớn, truyền cảm hứng cho các bộ luật dân sự ở các nước như Nhật Bản, Hàn Quốc. và Thụy Sĩ (1907). Nó được chia thành năm phần:
1. Phần Chung, bao gồm các định nghĩa và khái niệm, chẳng hạn như quyền cá nhân và nhân cách pháp lý.
2. Nghĩa vụ, bao gồm các khái niệm về nợ, bán và hợp đồng;
3. Vật (Luật tài sản ), bao gồm bất động sản và động sản;
4. Quan hệ gia đình ( Luật gia đình); và
5. Kế vị (luật di sản).
Cấu tạo Tòa án dân sự :
1. Toà án dân sự thông thường có các cấp xét xử sau:
– Toà án cấp sơ thẩm – Toà án cấp sơ thẩm mở rộng
– Toà án cấp phúc thẩm Toà án dân sự đặc biệt bao gồm: – Toà án thương mại – Toà án lao động Toà án hình sự Toà án hình sự thông thường: Luật Hình sự Pháp chia tội phạm ra 3 cấp độ: Vi cảnh (contravention), Thường tội (delit), Trọng tội (crime), mỗi loại tội phạm được xét xử ở một loại toà án. Toà án vi cảnh Toà án tiểu hình Toà án tiểu hình phúc thẩm Toà án đại hình.
2. Toà án hình sự đặc biệt gồm có: Toà án cho người vị thành niên Toà án quân sự Toà án an ninh quốc gia Toà án tối cao Toà phá án (Cour de cassation) là toà án tối cao của Pháp. Toà này chỉ xem xét tính hợp pháp của các quyết định chung thẩm của toà án cấp dưới. Tài phán Hiến pháp Ở Pháp, Hội đồng Hiến pháp là cơ quan tài phán cao nhất về trật tự Hiến pháp. Theo Hiến pháp Pháp 1958, Hội đồng Hiến pháp có các nhiệm vụ cơ bản: – Kiểm soát tính hợp hiến của luật, của sự phân quyền lập pháp và hành pháp – Kiểm soát tính hợp hiến của các cam kết quốc tế mà Pháp chịu sự ràng buộc Toà án kiểm toán Cơ quan chuyên ngành về tài chính xuất hiện từ thời Napoleon năm 1807.
Xem thêm: Hoạt động ngân hàng là gì? Khái quát về hoạt động ngân hàng?
2. Về mặt lịch sử hình thành của Civil Law:
Luật dân sự lấy nguồn cảm hứng chính là luật La Mã cổ điển (khoảng 1-250 sau Công Nguyên), và đặc biệt là luật Justinian (thế kỷ 6 sau Công Nguyên), và được mở rộng và phát triển hơn nữa vào cuối thời Trung Cổ dưới ảnh hưởng của giáo luật. Các học thuyết của Bộ luật Justinian đã cung cấp một mô hình phức tạp cho các hợp đồn, quy tắc thủ tục, luật gia đình, di chúc và một hệ thống hiến pháp quân chủ mạnh mẽ. Luật La Mã được tiếp nhận khác nhau ở các quốc gia khác nhau. Trong một số trường hợp, nó bắt đầu có hiệu lực bởi đạo luật lập pháp, tức là nó trở thành luật tích cực, trong khi ở những người khác, nó được phổ biến vào xã hội bởi các chuyên gia và học giả pháp lý ngày càng có ảnh hưởng.
Luật La Mã tiếp tục không bị gián đoạn trong Đế chế Byzantine cho đến khi sụp đổ cuối cùng vào thế kỷ 15. Tuy nhiên, do các cường quốc Tây Âu xâm nhập và chiếm đóng nhiều lần vào cuối thời kỳ trung cổ, luật pháp của nó đã được thực hiện rộng rãi ở phương Tây. Nó được tiếp nhận lần đầu tiên ở Đế quốc La Mã Thần thánh một phần vì nó được coi là luật của đế quốc, và nó lan rộng ở châu Âu chủ yếu vì sinh viên của nó là những luật sư được đào tạo duy nhất. Nó đã trở thành cơ sở của luật Scots, mặc dù một phần bị đối thủ bởi luật Norman phong kiến. Ở Anh, nó được giảng dạy về mặt học thuật tại các trường đại học Oxford và Cambridge, nhưng chỉ dựa trên chứng thựcvà luật hôn nhân trong chừng mực cả hai đều được kế thừa từ giáo luật và luật hàng hải, được điều chỉnh từ lex bleatoria thông qua thương mại Bordeaux.
Do đó, cả hai làn sóng ảnh hưởng của La Mã đều không thống trị hoàn toàn ở châu Âu. Luật La Mã là một nguồn thứ cấp chỉ được áp dụng khi các phong tục và luật pháp địa phương bị thiếu đối với một chủ đề nhất định. Tuy nhiên, sau một thời gian, ngay cả luật địa phương cũng được giải thích và đánh giá chủ yếu trên cơ sở luật La Mã, vì nó là một truyền thống pháp luật chung của châu Âu, và do đó ảnh hưởng đến nguồn luật chính. Cuối cùng, công việc của dân glossators và nhà bình luận đã dẫn đến sự phát triển của một cơ thể chung của pháp luật và văn bản về pháp luật, ngôn ngữ pháp lý chung, và một phương pháp phổ biến của việc dạy và học bổng, tất cả gọi là xã jus, hoặc phổ biến pháp luật đến châu Âu, hợp nhất giáo luật và luật La Mã, và ở một mức độ nào đó, luật phong kiến.
Khi những bộ tộc Đức (Germanic) xâm lăng các đế quốc Tây Âu, một số qui định của luật La Mã đã được thay thế bằng luật bộ tộc Đức. Tuy nhiên, vì tinh thần của luật Đức là căn cứ vào yếu tố cá nhân, không căn cứ vào yếu tố lãnh thổ, nên dân chúng của đế quốc La Mã cũ cùng con cháu họ vẫn được phép sử dụng luật La Mã. Giáo hội Công giáo La Mã cũng góp phần quan trọng trong việc duy trì luật pháp La Mã cũ vì giáo luật, tức là luật dùng trong các Toà án của giáo hội, đã được xây dựng theo luật La Mã.
Vào thế kỷ thứ 11 và 12, khi tìm được nguyên văn Bộ Dân luật Corpus Juris Civilis, các học giả bắt đầu nghiên cứu và giải thích, hiện đại hóa những nội dung luật cũ cho phù hợp với tình hình xã hội thời đó. Họ mở trường luật ở Paris, Oxford, Prague, Heidelburg, Copenhague; họ làm luật sư cho giáo hội, cho các vua chúa, và cho các vùng lãnh thổ khắp Châu Âu. Nhờ cùng được đào tạo chung theo một nội dung, luật gia của các nước Châu Âu đã tạo nên những Bộ Dân Luật của nước họ xây dựng trên nền tảng chung là luật La Mã.
Ngày nay, các học giả luật so sánh cho rằng hệ thống Civil law phải được chia nhỏ thành 3 nhóm khác nhau:
+ Civil Law của Pháp: ở Pháp, Tây Ban Nha, và những nước thuộc địa cũ của Pháp;
+ Civil Law của Đức: ở Đức, Áo, Thụy Sĩ, Hy Lạp, Nhật Bản, Hàn Quốc và Cộng hòa Trung Hoa (Lưu ý: Luật Trung Hoa và Luật Việt Nam hiện nay theo truyền thống học thuật, thì được xếp vào hệ thống pháp luật xã hội chủ nghĩa, nhưng trên thực tế nhiều qui định về dân sự, về tố tụng, về hệ thống Toà án lại mang nhiều đặc điểm của Civil Law);
+ Civil Law của những nước Scandinavian: Đan Mạch, Thụy Điển, Phần Lan, Na Uy và Ailen. Luật của Bồ Đào Nha và Italia cũng chịu ảnh hưởng của Pháp, Đức, nhưng những bộ luật dân sự thế kỷ 19 thì gần hơn với Bộ luật Napoleon và những bộ luật dân sự thế kỷ 20 thì lại giống với luật dân sự của Đức. Về đào tạo luật, thì những nước này lại giống với hệ thống pháp luật của Đức hơn. Luật ở những nước này thường được gọi là hệ thống luật có tính chất pha tạp (hybrid nature). Luật ở Hà Lan hay dân luật ở Hà Lan thì rất khó để xếp vào một nhóm nào, nhưng cũng phải thừa nhận rằng Luật dân sự của Hà Lan có ảnh hưởng không nhỏ đến luật tư hiện đại của nhiều quốc gia. Điển hình là pháp luật dân sự của Nga hiện hành chịu ảnh hưởng trực tiếp từ luật của Hà Lan
Xem thêm: Thương mại quốc tế là gì? Đặc điểm và khái quát về thương mại quốc tế?
3. Về thủ tục tố tụng của Civil Law:
Hệ thống pháp luật lục địa phát triển hình thức tố tụng thẩm vấn, tố tụng viết (inquisitorial system/ written argument) và có áp dụng suy đoán vô tội.
Hệ thống Civil Law dựa trên quy trình tố tụng thẩm vấn (inquisitorial system) nên trong các vụ án hình sự, thẩm phán căn cứ chủ yếu vào Luật thành văn, kết quả của cơ quan điều tra, và quá trình xét xử tại Toà để ra phán quyết. Nếu như trong Common Law, thẩm phán tạo ra các qui tắc pháp lý cho các tranh chấp cụ thể, thì trong Civil Law, quy tắc pháp lý tạo ra nền tảng để thẩm phán ra quyết định, hay nói cách khác thẩm phán Civil Law tìm giải pháp trước hết qua các văn bản pháp luật. Về giải thích văn bản pháp luật, các thẩm phán giải thích theo ngữ nghĩa của luật nhưng vẫn tôn trọng ý chí của nhà làm luật.
Thẩm phán của Civil law được đào tạo theo một quy trình riêng, họ thường trước đó không phải là các luật sư. Nhưng ở Common Law thì khác, thẩm phán hầu hết đều được lựa chọn từ những luật sư rất danh tiếng.
